Welke afspraken met Turkije liggen nu op het bureau van Tusk?
De voorlopige deal van Turkije en de Europese regeringsleiders over de vluchtelingencrisis wordt met gemengde reacties onthaald. Premier Rutte spreekt van een 'zeer kansrijk' plan, maar de Hongaarse premier Viktor Orbán gooide al tijdens de onderhandelingen de kont tegen de krib. EU-voorzitter Donald Tusk gaat de voorstellen de komende dagen verder uitwerken, maar wat ligt er precies op zijn bureau? Trouw-redacteur Marno de Boer licht toe vanuit Brussel.
Wat is er gisteren afgesproken?
Turkije heeft een oude belofte opnieuw bevestigd. Het neemt alle migranten terug die in Turkse wateren worden opgepikt, én iedereen die in Griekenland aankomt en geen recht op asiel heeft.
Daarnaast heeft Turkije een nieuw voorstel gedaan: Griekenland stuurt iedere migrant terug die vanuit Turkije komt. In ruil daarvoor laten Europese landen één Syriër vanuit Turkije overkomen voor iedere Syriër die zich onder de teruggestuurde mensen bevindt.
Het idee is dat het niet om dezelfde mensen gaat. Een Syriër die is gepakt tijdens een illegale oversteek, komt onderop de stapel voor de legale luchtbrug naar Europa. Dat moet ervoor zorgen dat Syriërs minder snel geneigd zijn om mensensmokkelaars te betalen voor de gevaarlijke oversteek. Als die overtochten uiteindelijk ophouden, komt er een einde aan het 'één voor één' programma, en zijn een aantal Europese landen bereid een nog te bepalen aantal Syriërs uit Turkije over te nemen.
Tot zover de beloftes. Wat wil Turkije daar voor terug?
Turkije wil extra geld voor de opvang van Syriërs. De al toegezegde drie miljard euro tot en met 2017 moet verhoogd worden naar zes miljard euro in 2018.
Daarnaast moeten extra hoofdstukken in de onderhandelingen over Turks EU-lidmaatschap geopend worden, wil Turkije diplomatieke steun rond de oorlog in Syrië en vraagt Ankara visumvrij reizen naar de Schengenzone per juni. Dat zou aanvankelijk in het najaar gebeuren. Turkije moest eerst nog aan een aantal eisen voldoen voor bijvoorbeeld de beveiliging van paspoorten.
Omdat het Turkse voorstel zo verstrekkend en nieuw is, zijn Europese landen er nog niet definitief mee akkoord. Ze hebben het positief ontvangen en gaan alle details nog eens goed bestuderen. Bij de volgende ontmoeting van Europese regeringsleiders - volgende week donderdag - moet er dan een knoop worden doorgehakt.
Hoe weten we dat de afspraken deze keer wel worden nagekomen?
Er zitten nog wel een aantal haken en ogen aan de plannen. De registratie van migranten in Griekenland verliep tot nu toe niet altijd even geordend en de meeste Syriërs in Turkije wonen niet in officiële kampen. Het is dus de vraag hoe gecontroleerd kan worden dat juist niet de Syriërs die een illegale oversteek hebben gemaakt op de luchtbrug mogen. Alleen als dat onderscheid er is, hebben Syriërs geen belang meer bij het betalen van een mensensmokkelaar.
De vraag is ook of het Turkije lukt om aan de Europese visumeisen te voldoen. Volgens Europese landen wordt er niet gemarchandeerd en moet de beveiliging van Turkse paspoorten beter. Alleen dan krijgt Turkije visumvrij reizen. Maar in Turkse ogen is er één deal: zonder visumvrij reizen kan er ook geen sprake zijn van nauwe samenwerking bij het terugdringen van de vluchtelingenstroom.
Wat doen de Oost-Europese landen? Zitten zij te wachten op meer Syriërs?
De Hongaarse premier Viktor Orbán dreigde gisteren zijn veto tegen de deal uit te spreken. Waarschijnlijk wil hij niet dat zijn land nu gedwongen wordt om vluchtelingen die met de luchtbrug komen op te nemen. Maar zolang die opname vrijwillig gebeurt, door landen als Duitsland, Nederland, Zweden en Oostenrijk, zijn een aantal Oost-Europese landen mogelijk positiever over de deal. Cyprus heeft ook nog bedenkingen tegen het openen van extra toetredingshoofdstukken, zolang Ankara de relatie met het eiland niet wil normaliseren.
Turkije vraagt nu zes miljard van de EU in plaats van drie miljard. Waar moet dat geld vandaan komen?
Daar is nog niet over gesproken, maar het lijkt waarschijnlijk dat er eenzelfde verdeelsleutel als bij de vorige drie miljard komt. Daarvan betaalt de EU eenderde, en wordt tweederde bijgedragen door de afzonderlijke lidstaten.
Wie zijn met deze plannen de winnaars en verliezers?
Turkije is in feite de winnaar: het land heeft met deze deal meer binnengehaald dan met de afspraken van afgelopen herfst. Toen moest de toestroom van (economische) migranten naar Griekenland ook al stoppen, maar dat is niet gebeurd. Nu komt er een nieuw akkoord met meer concessies richting Turkije.
De deal is ook een bevestiging van de machtspositie van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Afgelopen vrijdag sloot hij de grootste oppositiekrant Zaman, en een paar dagen later herbevestigt de EU hem als legitieme gesprekspartner.
Daarnaast is de deal belangrijk voor de Europese Commissie en de Duitse bondskanselier Angela Merkel. Zij verzetten zich tegen grenscontroles van landen op de 'westelijke Balkanroute' van Griekenland naar Noord-Europa, en zien een deal met Turkije als uitweg uit de migratiecrisis. Dat is tot nu toe niet gelukt, maar de nieuwe ambitieuze afspraken bieden misschien wel een uitkomst.
