Weduwen stellen Shell aansprakelijk voor ophanging van hun mannen

Na maanden geïsoleerd in de gevangenis te hebben gezeten en te zijn gemarteld, werden de ‘Ogoni-Negen’ in een schijnproces ter dood veroordeeld. Anderhalve week later, op 10 november 1995, werden ze in alle stilte opgehangen. Onder hen ook de bekende Nigeriaanse schrijver en milieuactivist Ken Saro-Wiwa.

Meer dan 23 jaar later zoeken vier weduwen nog steeds gerechtigheid, onder wie Esther Kiobel en Victoria Bera. “Het zit in mijn lijf, in mijn stem. Mijn leven wordt hierdoor bepaald. Ik kan er nog steeds niet goed over praten”, zegt Victoria Bera. Beide weduwen stellen Shell aansprakelijk voor de dood van hun mannen, in een rechtszaak die vandaag in Den Haag begint. Ze beschuldigen het oliebedrijf van medeplichtigheid bij de illegale arrestaties van hun mannen, het hen onthouden van een eerlijk proces en het handelen tegen het grondrecht: het recht op leven.

Terug in de geschiedenis. In Ogoni-land in Nigeria pompte Shell in de vorige eeuw olie op. De Ogoni’s, leden van een etnische minderheid aan de zuidkust van Nigeria, zagen na dertig jaar hun landbouwgronden, bossen en viswateren zwaar vervuild raken door olie. Onder leiding van Ken Saro-­Wiwa volgden protesten waar Ogoni’s zich massaal bij aansloten. Shell zag zich genoodzaakt de olieproductie in de jaren negentig stil te leggen.

Protestmars

De door een militaire staatsgreep aan de macht gekomen generaal Sani Abacha greep hard en meedogenloos in met veiligheidstroepen. In die dagen namen vier traditionele Ogoni-leiders plotseling afstand van Ken Saro-Wiwa. Bij een protestmars van circa tweeduizend Ogoni’s werd het viertal aangevallen en doodgeslagen.

Veertien mannen werden hiervoor opgepakt: op een na allemaal lid van de Beweging voor de Overleving van het Ogoni-volk (Mosop) die tegen vervuiling door de oliewinning streed, onder hen Ken Saro-Wiwa. Een hoge ambtenaar, Barinem Kiobel, die weigerde mee te doen aan de onderdrukking van de Ogoni ten faveure van de oliewinning, werd ook opgepakt. Een jonge activist, Baribor Bera belandde eveneens in de cel.

Hun weduwen vluchtten na de dood van hun mannen naar Benin. Met behulp van Amnesty International belandde Esther Kiobel met haar vier kinderen in de Amerikaanse staat Iowa. Victoria Bera kreeg asiel in Winnipeg in Canada. Zij was net bevallen van een zoon, die haar opgehangen man Baribor nooit heeft gezien. “Het was zo koud in Winnipeg”, verzucht Victoria Bera, maar ze was veilig.

Beiden kregen hun leven op orde. Ze schoolden zich om, werkten en zorgden voor hun kinderen. Maar de wens om gerechtigheid bleef. Esther Kiobel klaagde Shell aan in de Verenigde Staten, maar na tien jaar procederen bepaalde het Hooggerechtshof in 2013 dat de zaak tegen Shell niet in Amerika thuishoorde. Koninklijke Olie zit in Nederland, daar moest Kiobel procederen. “Mijn hele leven bestaat uit advocaten, in Nigeria, de Verenigde Staten en nu weer in Nederland”, zegt ze strijdvaardig. Voor Victoria Bera is het procederen nieuw. Zij zocht jaren het internet af naar advocaten, maar kreeg keer op keer nul op rekest. Advocaten wilden niet in deze gecompliceerde zaak tegenover Shell staan. Uiteindelijk kreeg ze het telefoonnummer van Kiobel. De rechtszaak in Den Haag wordt haar eerste.

Huilbui

Ook na al die jaren heeft ze het er zichtbaar moeilijk mee. Ze vertelt over de dag van 10 november 1995. “Iemand vroeg me of ik al bij mijn man op bezoek was geweest in de gevangenis. Ik wachtte op transport.” Hoe ze hoorde dat hij die ochtend was opgehangen, wordt gesmoord in een heftige huilbui. Ze kan het niet vertellen. Zelfs 23 jaar later niet.

Kiobel intervenieert: “We moeten sterk zijn. Kop op. Lach, lachen helpt om het verdriet uit je lijf te krijgen.” Bera kalmeert. Kiobel voegt eraan toe dat ze zelf ook veel tranen heeft gelaten. Al die jaren wachtten zij, en vochten ze voor gerechtigheid. Beiden willen rehabilitatie van hun mannen, omdat ze niet betrokken waren bij de moord op de vier Ogoni-leiders. Dit was een strategische zet van de Nigeriaanse junta om van de milieuactivisten af te komen.

Voor de weduwen is het een uitgemaakte zaak dat Shell, met al zijn oliebelangen in Ogoniland, samenspande met de junta, de veiligheidsdiensten en de rechters. Of ze dat feitelijk kunnen bewijzen, is lastig. Zij menen dat Shell in die dagen de dominante factor was in Ogoniland, maar of dat genoeg is? Shell ontkent dat het betrokken is geweest bij de wreedheden en het schijnproces tegen de negen. Amnesty vindt dat Shell te veel heeft weggekeken in die dagen.

Laatste kans

De rechtbank in Den Haag lijkt de laatste kans voor de weduwen. In Nigeria hoeven ze niet te proberen hun recht te halen. Victoria Bera hoopt dat de Nederlandse rechter Shell aansprakelijk zal houden, zodat ze aan haar zoon en straks haar kleinkinderen kan vertellen dat Baribor Bera een rechtschapen man was.

Esther Kiobel wil dat Shell schuld bekent voor betrokkenheid bij de misdaden van toen. Zo nodig strijdt ze de rest van haar leven door om de naam van haar man Barinem Kiobel te rehabiliteren. Of Shell het goede adres is, zal moeten blijken.

Lees ook:

Milieubeweging wil Shell dwingen te stoppen met fossiele brandstof

Zes milieuclubs sluiten zich aan bij de rechtszaak tegen Shell van Milieudefensie. Het bedrijf moet stoppen met olie.

Amnesty: Shell betrokken bij geweld in Nigeria.

Shell heeft volgens mensenrechtenorganisatie Amnesty International in de jaren 90 een rol gespeeld bij moorden, verkrachtingen en martelingen door de Nigeriaanse militaire regering in Ogoniland.