We zijn allemaal wezens met onzekerheden

Sunny Bergman

Sunny Bergman (Amsterdam, 1972) groeide op in een samengesteld hippiegezin in 't Gooi. Na het vwo studeerde ze filosofie in Engeland, waar haar moeder vandaan komt. Ze werd bekend door haar documentaire 'Beperkt Houdbaar' (2007) over het gemanipuleerde schoonheidsideaal waar vrouwen aan moeten voldoen. Daarna volgden de film 'Sletvrees' en het boek 'Sletvrees. Inzoomen op seks, uiterlijk en cultuur.' Vorig jaar zorgde haar zwartepietenfilm 'Zwart als roet' voor grote beroering, en dat doet het nog steeds. Vanaf donderdag 3 december is haar drieluik 'The Sunny Side of Spirit' te zien op NPO 3, 20.40 uur. Sunny woont samen met David Beukers, muzikant en eigenaar van Vossi vintage racefietsenwinkel. Ze heeft twee zoons van 14 en 11 jaar.

Les 1

Voorkomen is beter dan genezen

"Voor mijn serie 'The Sunny Side of Spirit' ben ik naar Ghana, Taiwan en Brazilië gegaan om te onderzoeken hoe de mensen daar tegenover geestelijke gezondheid staan. In Taiwan gaan de mensen ervan uit dat lichaam en geest met elkaar in verband staan. Je gaat niet naar de dokter als je ziek bent, je gaat regelmatig naar de dokter om beter te blijven. Word je ziek dan is dat een teken dat de dokter zijn werk niet goed heeft gedaan. Ze doen daar aan goed onderhoud.

In 2007, na het succes van mijn documentaire 'Beperkt Houdbaar', kreeg ik een burn-out. Ik was opeens publiek bezit, iedereen had een mening over me en het geeft veel stress te beoordelen of je daarop moet reageren of niet. Ik kreeg ineens last van paniekaanvallen als ik in de supermarkt was of in het tuincentrum, ik had continu een heel zenuwachtig gevoel in mijn buik en lag 's nachts wakker omdat ik dacht dat alles verschrikkelijk was. Dan kun je gemakkelijk doordraaien.

Wat mij enorm heeft geholpen is mindfulness. Door regelmatig te mediteren leer je dat de gedachtes die je zo'n angst aanjagen ook weer voorbij gaan. Je hoeft je niet met die angsten te identificeren. Mijn zintuigen kalmeerden, ik accepteerde meer, liet mijn verwachtingen over de kinderen los. Ik moet het eigenlijk weer meer gaan doen, mediteren. Dat is het probleem met beter worden, je denkt: laat maar. In Taiwan heb ik geleerd: voorkomen is beter dan genezen. Ik moet ermee doorgaan. Gezondheid is een kwestie van discipline."

Les 2

Normaal is relatief

"Ik kom uit een hippiegezin. We woonden in een botenenclave in de bocht van een rivier in 't Gooi. De wietplanten stonden op de steiger, er was een gemeenschappelijke moestuin, de bewoners wekten eigen elektriciteit op door middel van een windmolen en wij kinderen liepen zomers in ons blootje rond. We gingen naar school in Vreeland, met allemaal VVD-kindjes, en wij bootkinderen, die naar diesel van de machinekamer stonken, waren duidelijk niet de norm. Ik ben opgegroeid met het idee dat wij niet normaal waren.

Hier in het Westen hebben we het idee dat wij een universele waarheid spreken en dat de rest van de wereld een inhaalslag moet maken. Maar wat wij normaal vinden, kan in een andere cultuur belachelijk klinken. In de niet-westerse wereld verbinden ze geestelijke gezondheid vaak met een spirituele dimensie. Meer holistisch. Lichaam en ziel, geest en ziel, ziel en omgeving, het houdt allemaal verband met elkaar. Wij hebben een psychologisch model waarbij je normaal bent of afwijkt, en als je afwijkt dan heb je ADHD, ben je autistisch of depressief.

Bij ons heerst een bepaalde arrogantie ten aanzien van spirituele healers, wij noemen dat al snel bijgeloof, terwijl je ook kunt zeggen dat wij spiritueel enorm verschraald zijn en daardoor met een gebrek aan zingeving kampen. Daardoor zijn zoveel mensen depressief.

In ieder land ga ik op onderzoek uit met een lokale vriendin, die mijn gids is en voor mij tolkt. In Brazilië kwamen we bij een priesteres die aan iemand kan zien of iets een psychisch of een spiritueel probleem. Is diegene schizofreen of hoort hij stemmen van geesten die hem iets willen influisteren? Ik interviewde een Braziliaanse vrouw die vertelde dat ze in Amerika in een psychiatrische instelling terecht was gekomen, waar ze gedrogeerd werd omdat ze psychotisch zou zijn. Terwijl ze zei: 'Ik kan contact maken met de geesten, iedereen kan dat in onze familie. Als ik bij een spiritueel leider was geweest, had die mij kunnen begeleiden en was ik niet voor gek verklaard.'

Ik had soms moeite met mijn Braziliaanse gids omdat ze tijdens de opnames om de haverklap ging huilen, dan kon ze weer niet spreken doordat de geesten haar stem hadden geblokkeerd. Ja, hallo, we zijn aan het werk! Zij vond mij veel te sceptisch en rationeel. Ik vond haar labiel, maar in Brazilië is dat emotionele blijkbaar normaal."

Les 3

Ubuntu: wij zijn elkaar

"In ieder land waar ik ben geweest zag je dat spirituele zorg gemeenschappelijk wordt gedragen. Wat leeft in de community heeft invloed op de geestelijke gezondheid, en daarom wordt het gezien als een verantwoordelijkheid van de groep dat iedereen zich goed voelt. Als je in Ghana bij een bushalte sip voor je uit zit te staren, vraagt iedereen die voorbij loopt wat eraan de hand is. Is er een bh-bandje afgezakt dan wordt dat discreet en liefdevol omhoog gehesen. Je bent daar nooit alleen, maar altijd samen met familie en vrienden en dat is iets waar ik me bij thuis voel. Mijn vriend en ik hebben ook een aanwaaihuis waar iedereen blijft hangen en plakken. Toch is het niet zo dat ik mijn problemen met iedereen bespreek, ik kan me eenzaam voelen in mijn narigheid. Er is mij aangeleerd dat bij mezelf te houden, me niet kwetsbaar te tonen. Want kwetsbaarheid maakt je zwak."

Les 4

Kwetsbaarheid is juist sterk

"In de documentairewereld bestaat de neiging de blik op de ander te werpen en te doen alsof je als regisseur niet aanwezig bent. Dat ging me storen. Het kost veel manipulatie om in shots de vragensteller buiten beschouwing te laten. Je moet mensen nog een keer hetzelfde laten zeggen maar dan met jouw vraag geïncorporeerd. Ik wil eerlijk zijn en de kijker laten weten dat ik aanwezig ben en dat dat natuurlijk invloed heeft. Daarom ben ik persoonlijke films gaan maken. Maar ook om een andere reden. Met mijn films wil ik aanzetten tot nadenken en ik merk dat ik dat vooral bewerkstellig als ik me open en kwetsbaar opstel en mijn eigen twijfels en dilemma's over het onderwerp uitspreek. Daar kunnen mensen zich mee identificeren, want iedereen heeft twijfels en dilemma's. We zijn allemaal wezens met onzekerheden. Daar eerlijk over zijn zorgt voor verbinding en hopelijk ook verandering."

Les 5

Dan is het maar niet perfect

"Mijn overspannenheid en hoge stresslevels hebben te maken met mijn controledwang en perfectionisme. Ik vind het moeilijk daar balans in te brengen. Het is voor mijn werk belangrijk dat ik overzicht houd, en tegelijkertijd nekt het me omdat ik het moeilijk vind te delegeren of te denken: dan is het maar niet perfect. Accepteren dat iets niet perfect is, is een constante les die je terugvindt in het boeddhisme. Tijdens het mediteren gaat het over: je kunt wel niet willen dat je je kut voelt, maar accepteer dat het zo is. Alles gaat voorbij. Binnen het boeddhisme is het belangrijk dat je je elke dag realiseert dat je ooit doodgaat. Als je je sterfelijkheid omarmt, kun je vol in het leven staan.

In Ghana is de dood aan de orde van de dag. De gemeenschappen zijn zo groot, dat ze ieder weekend wel drie begrafenissen hebben. Hier willen we niets van de dood weten, het past niet in ons perfecte plaatje. Het leven heeft ons iets beloofd, en dat moet eerst ingewilligd worden. Voldoen aan die zogenaamde belofte zorgt voor stress."

Les 6

Reageer op haat met beleefdheid

"Ik heb veel op me af gekregen, dat is het grote nadeel van publiek persoon zijn. Ik ben uitgescholden, bedreigd, gestalkt, ik heb zelfs een doodsbedreiging gekregen die zo serieus was dat de politie ermee aan de slag ging. Ik heb enorme bewondering voor de mensen van de antiracismebeweging die midden in het zwartepietendebat in één dag 15.000 extreemrechtse reacties kregen in de trant van 'Vuile apen, ze moeten jullie aan de ketting terug naar het oerwoud voeren'. En toch blijven ze rustig en beleefd.

Waar komt al die haat vandaan? Waarom mengen doodnormale burgers zich op zo'n racistische manier in het zwartepietendebat? Nederlanders hebben van zichzelf het idee dat ze zo tolerant zijn met hun homohuwelijk en gelegaliseerde softdrugs en prostitutie. Blijkbaar is dat zelfbeeld misplaatst en komt er een enorme boosheid naar boven zodra de situatie verandert. Ik heb al die mensen die mijn Facebookwall bevuilden met opmerkingen dat ik een slet, een kankerhoer en een negervriendje was een persoonlijk bericht gestuurd waarin ik zei: Hartelijk dank voor je mening, ik zou er graag eens met je over gedachten wisselen. Dan slaan ze vaak meteen om. In werkelijk contact willen mensen geen ruzie."

Les 7

White privilege bestaat, en daar moeten we ons bewust van zijn

"Elk mens bezit bepaalde privileges waar je je niet zo bewust van bent, maar die wel bepalend zijn voor hoe je vaart in het leven. Ik heb mezelf nooit als bevoorrecht gezien, sterker nog: ik streed tegen male privilege en maakte feministische films als 'Beperkt Houdbaar' en 'Sletvrees' waarbij ik duidelijk maakte hoe bepaalde waardeoordelen nadelig werken voor vrouwen. Dat deed ik vanuit de positie van de underprivileged. Bij 'Zwart als roet' was ik opeens de gepriviligieerde persoon. Dat is een interessante omschakeling. Ik ben opgegroeid als outcast en tot ik een bepaald niveau van succes behaalde, had ik niet het gevoel dat mijn stem serieus werd genomen.

Nu blijkt mijn eigen positie ook bepaald door mijn kleur, en dat heeft mij veel geleerd, ook over hoe ik gesocialiseerd ben op een bepaalde manier. Ik ben me bewust geworden van het white savior-complex. We zijn allemaal opgevoed met Kinderen voor Kinderen en zongen mee met 'Een kind onder de evenaar is meestal maar een bedelaar'. In 1984 had je de inzamelingsactie van Band Aid met: 'Do they know it's christmas time at all.' Zo van: die arme kindertjes in Afrika.

Twee jaar geleden dacht ik: ik moet die zwartepietenfilm maken. Zwarte Piet is niet een probleem omdat een paar Surinamers erover zeiken - dat was toen het mediaframe - het is een probleem van alle Nederlanders. Nederland heeft Zwarte Piet bedacht, heeft een verleden van slavernij dat het niet erkent. Wat is de invloed van het beeld dat we gecreëerd hebben op de manier waarop we de werkelijkheid beleven? Ik wil niet dat mijn kinderen het beeld hebben van zwarte mensen dat ze dom, jolig en knecht zijn.

Kinderen zouden verschoond moeten blijven van dat soort negatieve stereotypes. En het gebeurt allemaal niet bewust, ik denk niet dat mensen die zich als Zwarte Piet verkleden allemaal racistische bedoelingen hebben, maar het is wel het resultaat.

Begin november sprak Mariam el Masiouhi zich in een artikel in NRC over Black Twitter uit tegen witte arrogantie en noemde mij een 'helper whitey'. Ik had die zwartepietenfilm niet mogen maken, dat had ik aan een zwarte filmmaker over moeten laten. Ik begrijp die kritiek en in een ideale wereld had een zwarte filmmaker die film gemaakt en had iedereen geluisterd. Maar we leven niet in een ideale wereld. Een zwarte filmmaker had niet die aandacht gekregen en was minder serieus genomen omdat witte mensen zich er blijkbaar minder mee hadden kunnen identificeren. Dat is een probleem, een ongelijkheid in het systeem.

En toch sta ik achter die film. Ik denk dat er meer empathie komt als mensen zich bewust zijn van hun privilege. Ik wil dat die gelijkheid er komt en ik denk dat mijn film daarbij kan helpen. In eerste instantie voelde ik me wat verbolgen door de kritiek, het is moeilijk je niet persoonlijk aangevallen te voelen. Maar het is natuurlijk onzin om dankbaarheid te verwachten, dan schiet je in die white savior-rol. Het was vooral een kwestie van: even over je eigen ego heen zetten."

undefined