We moeten praten over kernenergie, zeker na 'Japan'

De problemen met de kerncentrales in Japan laten zien dat gebeurtenissen met een zeer kleine kans toch kunnen plaatsvinden. Hoewel dat rationeel al duidelijk was, is het emotioneel toch confronterend als dat gebeurt. In verschillende landen om ons heen, Duitsland voorop, klinkt de roep om herbezinning op de bijdrage van kernenergie in de toekomst. De EU wil een 'stresstest' voor alle reactoren in Europa.

Ook al zijn er in Nederland geen aardbevingen en tsunami's, een kans betekent dat iets kan, en er zijn verschillende andere redenen ook hier de toekomstige rol van kernenergie in de brandstofmix kritisch te bekijken. Het goede nieuws: er is alle tijd voor een heroverweging. In Nederland wordt zo veel nieuw elektrisch vermogen gebouwd, dat er naar stroom uit nieuwe kerncentrales voorlopig amper vraag is.

De vraag of er nieuwe kerncentrales in Nederland zullen komen, hangt sterk af van de keuzes die de overheid maakt. De opstelling van de overheid is echter paradoxaal. Aan de ene kant is er in de energiesector marktwerking ingevoerd, stelt de overheid slechts de randvoorwaarden vast en bepalen marktpartijen welke technologieën daaraan voldoen en in hun strategie passen. Aan de andere kant kiest het kabinet uitdrukkelijk voor kernenergie, en rolt het de loper uit voor investeerders.

Die dubbele pet is niet bevorderlijk voor het vertrouwen in een neutrale rol van de overheid: de voorvechter van kernenergie, minister van economische zaken Maxime Verhagen, is tevens degene die de vergunningen verleent en de randvoorwaarden stelt.

Scheiding van verantwoordelijkheden is nodig, juist omdat de randvoorwaarden sterk bepalend zijn voor de kosten van stroom uit kernenergie. Wie kernenergie als goedkope energiebron propageert, kan in de verleiding komen met lichtere randvoorwaarden genoegen te nemen dan wat technisch haalbaar is. En omgekeerd: wie om redenen van maatschappelijke veiligheid strenge randvoorwaarden voorstaat, drijft de kostprijs van atoomstroom omhoog. En dat terwijl toch al dubieus is of kernenergie zo goedkoop is als wordt beweerd. In de VS wordt bijna 2 dollarcent per kilowattuur subsidie gegeven om een door de Republikeinen gewenste 'nucleaire renaissance' uit te lokken. Desondanks zijn de meeste plannen inmiddels afgeblazen. De ellende in Japan zal het animo om in kernenergie te investeren bepaald niet groter maken.

De overheid stuurt bedoeld of onbedoeld de energievoorziening in de ene of de andere richting, niet door zelf een optie uit te kiezen, maar via de randvoorwaarden voor duurzame energie, fossiele energiebronnen en kernenergie. Bij de huidige condities koersen we in ons land nu af op een elektriciteitsvoorziening met veel grote centrales die continu moeten produceren, kolencentrales en wellicht in de toekomst ook kerncentrales. Dat maakt het lastiger de omslag naar hernieuwbare bronnen als zon en wind te maken, waarvan het aanbod wisselt. Duurzaam verdraagt zich beter met snel regelbare gascentrales dan met kolen- en kernenergie. Bovendien is de laatste jaren duidelijk geworden dat er gas in overvloed is, en we zijn als Nederland sterk in gastechnologie.

De vraag is niet zozeer welke techniek willen we wel en welke niet, maar meer in welke richting willen we de energievoorziening als geheel sturen? Bij die vraag hoort ook de confronterende kwestie die 'Japan' oproept: accepteren we in ons energiesysteem technieken die maatschappelijk ontwrichtende gevolgen kunnen hebben, ook al is de kans klein? Welke randvoorwaarden leggen we dan op?

Het is mogelijk alleen centrales toe te laten die 'passief veilig' zijn: zodanig ontworpen dat per definitie geen kernsmelting kan plaatsvinden. Die zijn nu nog niet commercieel, maar zo'n 'technologieforcerende' eis is toch vast op te leggen. De randvoorwaarden bepalen verder in welke mate de kerncentralebouwer aansprakelijk is bij ongevallen, en welk geldbedrag de exploitant opzij moet zetten om de ontmanteling van de centrale te kunnen bekostigen.

Dit moet de volgorde zijn: eerst maatschappelijk vaststellen waar we heen willen met de energievoorziening en die wensen in randvoorwaarden vastleggen. Nu gebeurt het omgekeerde: een wens meer kernenergie in Nederland te krijgen leidt tot de vraag hoe dat mogelijk kan worden gemaakt. De gebeurtenissen in Japan zijn een directe aanleiding de plaats van kernenergie in de energievoorziening én de rol van de overheid nog eens grondig te bespreken.