‘We moeten een zzp-pensioen inrichten als ons donorstelsel’

Een auto-ongeluk in slow motion. Daarmee vergelijkt de Tilburgse onderzoeker Roel Mehlkopf alle zelfstandige ondernemers die niet voor hun eigen pensioen sparen. Overtrokken? Het aantal zzp’ers explodeert: inmiddels telt Nederland er ruim 1,2 miljoen. En een aanzienlijk deel daarvan berooft zichzelf van geld voor z’n oude dag om nú de maand door te kunnen komen. “De klap daarvan zien we pas over een jaar of dertig, als al die mensen daadwerkelijk met pensioen zijn”, zegt de pensioenexpert. Het voelt niet erg urgent, bedoelt hij. Als een auto die heel langzaam op een boom afrijdt.

Helemaal ongemerkt voltrekt dat ongeluk zich ook weer niet. De vraag of zzp’ers verplicht moeten gaan sparen, speelt al tien jaar mee in de discussie over een nieuw pensioenstelsel. Het is zelfs een harde eis van de vakbeweging, die daar eind vorig jaar niet uitkwam met het kabinet. Minister Wouter Koolmees (sociale zaken) wil er niets van weten. Een oplossing is er nog niet.

Eerst even de feiten: hoe groot is die probleemgroep precies? Niet iedereen spaart actief voor zijn pensioen, maar zzp’ers investeren soms wel in de eigen onderneming of betaalt zijn hypotheek af zodat de vaste lasten later dalen.

“Klopt, maar de groep die niet genoeg spaart, is groot genoeg om te spreken van een nijpend probleem. Ruim 40 procent van de zzp’ers gaat zijn pensioen in met minder dan 70 procent van zijn huidige bruto-inkomen, blijkt uit onderzoek van denktank Netspar.

“En eigenlijk geeft die 40 procent nog een te rooskleurig beeld, wat de toekomst betreft. De gepensioneerde zzp’er van vandaag komt uit een andere arbeidsmarkt, die van decennia geleden. De kans is groot dat hij, meer dan de zelfstandige van nu, ook een tijdje in loondienst heeft gewerkt voor hij zelfstandige werd.”

Wat is er op tegen om hen ver-plicht geld opzij te laten leggen, zoals de vakbonden eisen?

“Dat ligt politiek gevoelig, want zoiets komt al snel betuttelend over. Maar misschien nog belangrijker: de groep zelfstandigen is erg diffuus. Dat is ook wat Koolmees zegt. Uit mijn eigen onderzoek voor Netspar blijkt dat een aanzienlijk deel het financieel prima voor elkaar heeft. Sommigen hadden zelfs veel meer gespaard dan nodig. Zij hadden dat geld misschien liever vóór hun pensionering uitgegeven, bijvoorbeeld toen ze drie opgroeiende kinderen en een hypotheek hadden.

“Het kabinet probeerde nog even om een verplichtstelling te laten afhangen van iemands inkomen. Dat alleen de weinig verdienende zelfstandigen moeten sparen. Maar dat bleek juridisch niet haalbaar.”

Wat is wel een haalbare oplossing?

“Ik kijk graag naar Engeland, dat in 2012 een systeem invoerde waarin je als ondernemer automatisch pensioen spaart, tenzij je zélf aangeeft dat niet te willen. Een beetje als ons nieuwe donorsysteem dus. En dat werkt, de toename van spaarders is daar groot. Daarbij helpt dat als iemand zich uitschrijft, hij steeds na drie jaar weer automatisch ingeschreven wordt. Dus wil je helemaal niet sparen, dan zul je in Engeland elke drie jaar actief een formulier moeten invullen.”

Koolmees gaf eerder al aan ook naar een flexibele zzp-premie te willen kijken. Wat zou dat eventueel inhouden?

“Dat je tijdelijk minder pensioen opbouwt, als je situatie daarom vraagt. Stel, je wilt een grote investering doen als kleine ondernemer, of je belandt in een recessie. Dan zou je in een flexibele regeling de mogelijkheid hebben om het sparen voor het pensioen tijdelijk een tandje lager te zetten. En dus, misschien, eerder geneigd zijn om überhaupt te sparen.”

Lees ook:

856.000 Nederlanders in loondienst bouwen geen pensioen op

Ruim 850.000 werknemers bouwen via hun werkgevers geen pensioen op. Dat zijn er bijna vier keer zoveel als de overheid lange tijd dacht.

Zzp’ers worden almaar armer

Ondanks de economische groei lopen zzp’ers alleen maar meer risico op armoede, aldus het CBS. Het CNV is geschokt en roept werkgevers op deze groep in dienst te nemen.