'We hebben juist méér Europa nodig'

Reizend door de Nieuwe Wereld waarschuwde Tocqueville voor het gevaar van een te centralistische overheid, die zichzelf van haar burgers vervreemdt. Dat gevaar wist Amerika volgens hem te vermijden door een goede taakverdeling tussen de locale en de federale overheden. Het zwaartepunt lag bij de deelstaten maar de centrale overheid, die direct door de burgers werd gekozen, had op haar terreinen wel absoluut gezag, zoals bij het buitenlands en monetair beleid.

Zou Tocqueville vandaag rondreizen in Europa, dan zou hij zien hoe deze kwestie het continent in de greep houdt. De Europese Unie zoekt naar een goede rolverdeling tussen lidstaten en de centrale overheid. En waar Tocqueville voor waarschuwde, lijkt in Europa werkelijkheid geworden: burgers voelen zich vervreemd van hun leiders in Brussel.

Hoe die kloof te dichten? In plaats van Europa dan maar af te schaffen, zou Tocqueville pleiten voor een ander Europa: meer transparantie en democratie, meent Sophie in 't Veld, Europarlementariër voor D66.

Volgens haar staat Europa op een kruispunt. "Als de euro uit elkaar knalt - en die kans is niet ondenkbeeldig - kan de EU de koffers ook wel pakken. Wat er op dit moment op het spel staat, is de vraag: gaan wij nu een grote sprong voorwaarts maken of valt de EU uiteen en wordt ze irrelevant?"

Het gevoel van vervreemding wordt door sommige politici uitgebuit door er een anti-Europese draai aan te geven, zegt In 't Veld. "Politiek moet dicht bij de burger blijven, is dan de slogan. En ze bedoelen: de beslissingen moeten zoveel mogelijk op plaatselijk niveau worden genomen. Maar staat lokale politiek per definitie ook dichter bij de burger? Volgens mij is de vraag waar het om gaat niet: op welk niveau speelt de politieke besluitvorming zich af? Maar: in hoeverre wordt de burger daarbij betrokken?"

En juist daar ligt het probleem als het gaat om Europa. Terwijl de Unie volgens In 't Veld in een 'rap tempo' evolueert in de richting van een federatie, verandert de manier waarop erover wordt gesproken niet mee. "In de media wordt over de EU nog steeds bericht alsof het buitenland is. En dan wordt er vooral gesproken over: wat doet ónze minister."

Ook de politici zelf houden nog steeds de 'schijn' op dat Europa niet meer dan een diplomatiek project is, vervolgt In 't Veld. "Daarmee houden ze de burger voor de gek. Ze betrekken de burgers niet bij wat er in de Brusselse achterkamers bedisseld wordt. Democratie gaat om verantwoording en om evenwicht tussen machten. Dat is er nu absoluut niet."

Dat de Europese Unie steeds meer federale contouren krijgt, is volgens In 't Veld trouwens onvermijdelijk. De gedachte dat de EU zich zou kunnen beperken tot alleen economische samenwerking noemt zij een 'volstrekte fictie'. "Een interne markt brengt allerlei sociale en politieke vraagstukken met zich mee."

Europa moet dus democratischer, vindt In 't Veld. "Het getrapte systeem dat er nu is, maakt de Unie ondemocratisch. In Europa kun je nog niet met jouw stem de daadwerkelijke macht kiezen. Het is doodzonde dat we destijds de grondwet afwezen. Daarin stond dat burgers meer directe invloed krijgen op wie hun belangen vertegenwoordigt in Brussel. Met de afwijzing is de kloof alleen maar gegroeid."

Toch zal de grondwet er een keer van komen, denkt In 't Veld. "Dat zou een goede zaak zijn. De oplossing voor de huidige crisis is niet minder, maar juist méér Europa. Want daar waar de macht feitelijk al is, moet ook de controle op de macht zijn. Alleen zó'n overheid staat dicht bij de burger."

undefined