Wat is nostalgie en wat moeten we ermee?

Psychologen maken graag onderscheid tussen verschillende emoties. Basisemoties zoals angst en boosheid vind je bij alle diersoorten en vragen om een onmiddellijke vlucht-of-vecht-reactie. Dan zijn er secundaire emoties die wat complexer zijn en waarschijnlijk uniek menselijk. Nostalgie valt in die laatste categorie.

Nostalgie is een neologisme, afkomstig uit het Grieks. Het is letterlijk een combinatie van thuiskomst (nostos) en pijn (lagos). Nostalgie werd voor het eerst beschreven in de zeventiende eeuw door een Zwitserse psychiater. Hij beschreef de symptomen bij Zwitserse huursoldaten die in Europa vochten en een sterk verlangen hadden naar hun thuisland en met name naar het geluid van de traditionele koebellen. De ziekte ging gepaard met symptomen als huilbuien, een verhoogde hartslag en anorexia. Nostalgie bestond al veel langer. Odysseus leed eraan toen hij rondzwierf over de Middellandse Zee en terugverlangde naar Ithaca, waar zijn trouwe echtgenote Penelope op hem wachtte.

Terugverlangen naar het verleden

De sterkste vorm van nostalgie vinden we in heimwee, waar volgens onderzoek maar liefst 80 procent van de uitwonende studenten aan lijdt. Maar is nostalgie per se een negatieve emotie? Mijn voormalige collega's aan de Universiteit van Southampton, Constantine Sedikides en Tim Wildschut, doen onderzoek naar de effecten van nostalgie. Zij komen tot de bevinding dat mensen vaker nostalgische gevoelens hebben wanneer ze droevig zijn. Ook het lezen van een nieuwsbericht over een negatieve gebeurtenis, zoals een natuurramp, blijkt nostalgische gevoelens op te roepen. Dit suggereert dat terugverlangen naar het verleden een manier is om aan de hedendaagse, soms grauwe werkelijkheid te ontsnappen.

Inderdaad blijkt uit onderzoek dat eenzame mensen meer nostalgische gevoelens hebben. De herinnering aan de warme geborgenheid van je jeugd kan helpen om je minder alleen te voelen. Er is zelfs een studie die laat zien dat nostalgie mensen letterlijk een warm gevoel geeft, al moet ik nog zien of dat gerepliceerd kan worden.

Een andere functie is dat nostalgie iemands zelfwaarde kan vergroten. Mocht je geconfronteerd worden met tegenslag in je leven, dan kan nostalgie een buffer verschaffen tegen een al te laag zelfbeeld. Het zorgt voor een narratief in je leven dat heden en verleden met elkaar verbindt ('Vroeger was ik zo spontaan, het wordt tijd dat ik mezelf weer terugvind'). Nostalgie kan je ertoe brengen weer eens contact op te nemen met belangrijke mensen uit je verleden, al kan het resultaat in de praktijk tegenvallen. Denk aan de minder geslaagde schoolreünies of aan die jeugdliefde die inmiddels flink is uitgedijd.

Leren van nostalgie

Mensen kunnen ook leren van bepaalde nostalgische ervaringen. Herinneringen aan je dierbare vader of moeder kunnen je helpen zelf een betere ouder voor je kinderen te zijn. Maar wat nostalgie betekent voor mensen die geen fijne jeugd hebben gehad, weten onderzoekers nog niet. Ten slotte is er een relatie gevonden tussen nostalgie en leeftijd: hoe ouder des te nostalgischer je wordt.

Er is een hele industrie opgebouwd om aan onze nostalgiebehoefte te voldoen. In winkels en op internet kun je nostalgie kopen in de vorm van foto's, kaarten, kopjes en andere memorabilia. Radio en tv doen driftig mee om onze nostalgie te voeden. Ook mijn oor zal deze kerst aan de radio gekluisterd zijn bij de Top 2000. Bij mensen van mijn generatie roepen 'Bohemian Rapsody', 'Hotel California', en 'Paradise by the Dashboardlight' een breed palet aan herinneringen aan vroegere tijden op (terwijl de jongere generatie er niet veel mee heeft, de koptelefoon opzet en naar Spotify luistert).

Mijn laatste les van het jaar: geef je nostalgische gevoelens deze weken de ruimte, vooral als je droevig bent of je eenzaam voelt. Een fijn en gezond 2018!

Mark van Vugt is hoogleraar evolutionaire psychologie aan de VU en ver- bonden aan de Universiteit van Oxford.

Lees meer artikelen van Mark van Vugt in ons dossier: 'Hoofdzaak'.