Wat heb je aan een mannenbijbel?

Hij heeft een blauw- met roestkleurige kaft en moet aansluiten bij de leefwereld van de christelijke man. In de deze week verschenen Mannenbijbel gebeurt dat op allerlei manieren: door, naast de lopende bijbelteksten, inleidingen over hoe er in de bijbelboeken over mannen wordt gesproken, en door uitleg over toepassing in het dagelijks leven en aanvullende weetjes, want 'mannen hebben interesse in de vraag hoe dingen werken'.

Op verzoek van Trouw en aan de hand van drie stellingen gaan Theoloog des Vaderlands Janneke Stegeman en Willem Jan van der Toorn, predikant in de Christelijke Gereformeerde Kerk te Bunschoten-Spakenburg en redacteur van de Mannenbijbel, het gesprek aan over nut en betekenis van deze uitgave. Voegt die iets toe of bevestigt de Mannenbijbel stereotypes?

Stelling I: De Bijbel spreekt tot iedereen zonder onderscheid.

Van der Toorn: "Dat is absoluut zo. In de zin van: de boodschap van de Bijbel is voor iedereen. Het maakt niet uit of je jong of oud bent, man of vrouw. Als het gaat over verschillende groepen, verschillende mensen, merk je dat de Bijbel altijd up to date is. De verhalen staan middenin het leven en komen daardoor tot de mensen in hun persoonlijke hoedanigheden. Op die manier maakt de Bijbel zelf op allerlei manieren onderscheid, maar wel met dezelfde boodschap."

Stegeman: "De Bijbel spreekt sowieso in verschillende talen, genres en stemmen, en tot heel verschillende mensen. Als je onderscheid gaat maken tussen die groepen mensen, vind ik man en vrouw niet het meest bepalende onderscheid, noch het meest interessante."

Van der Toorn: "De hoofdreden dat wij de Mannenbijbel hebben geschreven, is dat we willen dat de Bijbel door iedereen wordt gelezen. We leven in een cultuur waarin de ontlezing toeneemt. Met doelgroepenbijbels, of life application bibles zoals ze dat in Amerika noemen, wordt het Woord van God zo dicht mogelijk bij de mensen gebracht. Dat doen we door gedachten en uitleg toe te voegen.

"De boodschap wordt dan niet zozeer anders, maar hij landt beter. Dat is lastig, want dé belevingswereld van dé man bestaat natuurlijk niet. Wel heb je grosso modo een aantal veel voorkomende verschillen tussen hoe mannen en vrouwen in het leven staan. Zo zijn mannen vaak meer cognitief dan affectief ingesteld. In de Mannenbijbel plaatsten we daarom veel kaartjes, feitjes en weetjes. En de nadruk ligt meer op verantwoordelijkheid dan op het relationeel denken."

Stegeman: "Op mij komt het nogal beperkend over om de hokjes mannelijkheid-vrouwelijkheid zo aan te houden. Rationaliteit als een mannelijke eigenschap en relationaliteit en gevoelens als iets vrouwelijks, dat is cultureel bepaald. Voor mij staat centraal dat de Bijbel een bevrijdend boek is dat de hokjes waarin wij geneigd zijn te denken uitdaagt. Door het onderscheid tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid op deze manier te maken, maak je de Bijbel eerder beperkend dan bevrijdend."

Van der Toorn: "Ja, maar wij zeggen niet dat de Mannenbijbel uitsluitend voor mannen is. Vrouwen kunnen hem ook lezen. Ik hoop dat man en vrouw dat samen gaan doen. Alles wat erin staat, komt evengoed tot de vrouw."

Stegeman: "Maar ik zou zeggen: de boodschap komt naar de mens. Jullie hele marketing is wel op de man gericht, daarmee bevestigen jullie de cultureel bepaalde verschillen."

Stelling II: In het christendom liggen andere rollen voor de man en de vrouw.

Stegeman: "Ik vind de categorieën 'de man' en 'de vrouw' al erg massief. In de Joodse traditie zitten bijvoorbeeld tussen vrouw en man nog vier andere vormen van lichamelijk menszijn. Ik vind wel: de Bijbel is geschreven in verschillende patriarchale culturen. Vrouwen komen er enigszins bekaaid vanaf. Hoewel er een heleboel mooie verhalen zijn over vrouwen, krijgen zij vaak een rol via hun seksualiteit of hun vermogen kinderen te baren. Ik vind het belangrijk om daar kritisch op te zijn."

Van der Toorn: "In de verhalen in de Bijbel merk je volgens mij wel dat er andere rollen voor mannen en vrouwen liggen. Om bij het begin te beginnen: beiden krijgen bij de zondeval straf. Bij Adam gaat dat over werken en bij Eva over kinderen baren. Het is allebei erg, er is geen gradatie, maar er is wel een verschil."

Stegeman: "Ik denk dat dit verhaal juist een cultureel bepaald perspectief op mannen en vrouwen laat zien."

Van der Toorn: "Ja, maar de vraag is in hoeverre de Heere daarin spreekt. Het heeft God toch behaagd om in die tijd, in die cultuur, aan die mensen, zichzelf te openbaren. Natuurlijk kun je niet stellen dat alle rollen nu nog gelden, zoals ze in de Bijbelverhalen worden beschreven. Je leest ook met Abraham dingen, waarvan Paulus uiteindelijk zegt: 'Dat kan zo niet.' Dingen die toen gebeurden, kun je dus niet een-op-een overplaatsen op het hier en nu."

Stegeman: "Ik denk inderdaad dat God zich openbaart op heel veel verschillende manieren die niet altijd met elkaar in overeenstemming te brengen zijn. Daarom ben ik er juist huiverig voor om verschillende verhalen in één kader te stoppen.

"Maar zou jij zeggen dat er ook nu nog verschillende rollen voor man en vrouw gelden?"

Van der Toorn: "Ja, dat denk ik wel. Verschil in rollen, gaven, talenten."

Stegeman: "Ik geloof dus niet dat die verschillen er zijn."

Van der Toorn: "Man en vrouw zijn absoluut gelijkwaardig, maar ze zijn toch niet gelijk?"

Stegeman: "In alles wat jij zegt, ga je ervan uit dat er een harde categorie man en vrouw is. En in alles wat ik zeg, ga ik ervan uit dat dat niet zo is. Let's agree to disagree."

Van der Toorn: "Goed. Mannen hebben volgens mij dus verantwoordelijkheid te nemen in maatschappij en op het werk. Vrouwen nemen verantwoordelijkheid in relaties, binnen het gezin, vanuit hun moederband."

Stegeman: "Zijn dat niet juist stereotyperingen waar je niet zoveel aan hebt?"

Van der Toorn: "'Stereotyperingen', dat geeft jouw visie aan. Ik denk dat het allemaal niet zo verkeerd hoeft te zijn. Andersgeaarden en mannen in vrouwenlichamen even daargelaten, zijn man en vrouw fysiek op elkaar toe geschapen."

Stelling III: De Mannenbijbel heeft een paternalistische insteek.

Stegeman: "Ik denk inderdaad dat het iets voorschrijft: zo is de man en zo is de vrouw."

Van der Toorn: "Als een vrouw het zou lezen, zou het volgens mij net zo goed een appèl zijn aan haar verantwoordelijkheid. Er zijn genoeg voorbeelden van mensen die hun verantwoordelijkheid laten liggen waardoor dingen gigantisch misgaan.

"Ik denk dat het goed is voor alle omstandigheden als mannen hun verantwoordelijkheid nemen. Denk bijvoorbeeld aan het grote aantal afwezige vaders. In de psychologie is het volgens mij een groot probleem dat zoveel kinderen zonder vader zijn opgegroeid."

Stegeman: "Dat is interessant. Mannen zijn in onze cultuur bijvoorbeeld oververtegenwoordigd in geweldsmisdrijven, of sowieso in misdrijven. Het lijkt me goed dat aan te snijden."

Van der Toorn: "En dat gebeurt dus ook. Maar uiteindelijk gelden al die dingen evengoed voor vrouwen. Je moet de Mannenbijbel niet zien als 'de man is verantwoordelijk, de vrouw is niet verantwoordelijk', maar als 'de man is verantwoordelijk of de man is onverantwoordelijk'. Het gaat erom dat mannen ook, evengoed, het woord lezen en hun plaats innemen.

"Ik vergelijk het wel eens met de afwas: Als je het samen wilt vatten, 'doe je de vaat'. In de praktijk wast de een en droogt de ander. De Mannenbijbel zegt: 'Doe nou de vaat.' En niet: 'Jij moet de afwas doen en zij moet afdrogen'. Dat is totaal niet aan de orde."

Stegeman: "Toch blijf ik haken bij de aanname dat je mensen kunt indelen in heldere categorieën van man en vrouw, en dat je mannelijke en vrouwelijke eigenschappen zou kunnen onderscheiden. De kerk is voor mij een beweging die zou moeten leren van de ervaringen van mensen in de marge. Als kerk zou je moeten zeggen: 'Jouw beleving van seksualiteit of gender wijkt af van wat normatief is. Daar kunnen we van leren'. In plaats daarvan stelt de kerk zich vaak in het centrum op en zegt: 'We hebben een man en een vrouw en zo staat het in de Bijbel.'

"In de christelijke geschiedenis zijn zoveel mensen juist vanwege hun gender of seksuele voorkeur buiten de boot gevallen en onderdrukt. Daarom vind ik het heel belangrijk om mensen gereedschap in handen te geven om een kritische blik te werpen op de verhalen, welke Bijbel je ook aanbiedt."

Van der Toorn: "Een studiebijbel lijkt me daar uitermate geschikt voor, maar dat is de Mannenbijbel niet. Vooralsnog is het noodzakelijk dat mannen de Bijbel lezen. Dat is het doel."

Doelgroepbijbel

De Mannenbijbel past in een trend van zogenoemde 'doelgroepbijbels' die de afgelopen jaren steeds meer verschijnen. Dit zijn Bijbels met uitleg en toevoegingen gericht op een specifieke groep mensen. Zo is er al een Vrouwenbijbel, verscheen vorig jaar de Groene Bijbel, kunnen (groot)ouder en kind in de Samenleesbijbel duiken en kunnen kunstliefhebbers hun hart ophalen met de Kunstbijbel.

De Mannenbijbel (€ 59,95) is verschenen bij uitgeverij Royal Jongbloed.