Wat drijft de zelfmoordterrorist?

In zijn onderzoek naar zelfmoordterrorisme stuitte Sneller - natuurlijk - op de vraag wat dit geweld te maken heeft met religie. Want terwijl de ene moslim niet begrijpt wat de aanslagen met zijn geloof te maken hebben, worden ze wel gepleegd in naam van de islam. Hoe zit dat nu eigenlijk?

Volgens Sneller huist er in religie zeker een gevaarlijk element: gelovigen beantwoorden aan een wet die niet noodzakelijk samenvalt met die van het land waar ze wonen, al zijn er uitzonderingen. "Gereformeerde protestanten zijn juist heel gezagsgetrouw."

Gevaarlijke religie
"Maar vaak is er een andere instantie die 'weet wat God wil'. Bij de hiërarchisch geordende katholieken is dat één persoon: de paus. Gelukkig is dat niet iemand die snel zou oproepen tot geweld, maar de structuur van de rooms-katholieke kerk is wel de reden dat sommige denkers - zoals Paul Cliteur - religie inherent gevaarlijk vinden."

"Bij IS is nog iets anders aan de hand. Niet alleen beweert IS de wet van Allah beter te kennen dan andere islamgeleerden, deze extremisten gaan op zoek naar de grondslagen van de islam en leggen die vervolgens heel radicaal uit. Dan staat er bijvoorbeeld dat je Allah niet mag beledigen, en zij maken er dan van dat iedereen die Allah beledigt, vernietigd moet worden."

Ontregelend
In al deze gevallen werkt religie ontregelend, vindt Sneller. "Ze bevraagt de regels die we kennen, de grondwet bijvoorbeeld. Al kun je zeker niet zeggen dat alleen religieuze mensen zichzelf boven de wet stellen. Dictators als Pol Pot of Stalin voelden zich ook niet gebonden aan de wet. Tegelijk werkt religie ook begrenzend. De kerk biedt structuur, de islam ook."

"Religieus leiders dragen ons op trouw te zijn, bijvoorbeeld aan één partner. Die begrenzing is ook wat gelovigen trekt. Bij IS-terroristen speelt nog iets anders, zeker als het gaat om zelfmoordterroristen. Waar komt die behoefte aan destructie en zelfdestructie vandaan?"

"Empirisch is daarover weinig eenduidigs te zeggen, empirisch onderzoek kan niet zonder een duiding, je moet het probleem proberen te begrijpen door een theorie te ontwerpen. Daarbij kan Freud behulpzaam zijn. Die onderscheidde in de mens twee driften, een levensdrift en een doodsdrift - een drang zichzelf uit te wissen, te vernietigen."

Niet als wilde tekeer gaan
"Bij gewone, aangepaste mensen, worden beide driften onderdrukt. Je mag niet als een wilde tekeer gaan, noch uit levensvreugde, noch uit behoefte tot zelfdestructie. Al is er soms een context - een voetbalwedstrijd bijvoorbeeld - waarin je even wat stoom los kunt laten, toch worden al te veel afwijkingen van het gewone gestraft - je wordt opgesloten of uitgestoten."

"Als je jezelf wilt vernietigen door drank of drugs, word je geholpen. Meestal neemt de levensdrift dan ook wel weer de overhand. Bij de zelfmoordterrorist is dat niet meteen zo. Die zoekt allereerst de destructie, en IS levert de context die alle driften ontremt: de strijders worden zo gehersenspoeld dat ze geen remmingen meer ervaren."

"De strijd 'moet' gevoerd worden, enzovoorts. Alleen zou het wel eens zo kunnen zijn dat de meest extreme daad - de zelfopoffering die anderen mee de dood in sleurt - een poging is om de levensdrift nog eenmaal extatisch te beleven. Tot de dood er op volgt."

Erotiek
"Zelfmoordterrorisme is niet geheel gespeend van erotiek. De ideologie van IS lijkt wel enigszins op de ideologie waarmee Hitler zijn soldaten op pad stuurde. Ook Hitler stelde zich zichzelf boven de wet. Hij hanteerde een absoluut uitgangspunt waarin alles geoorloofd was als het dat ene toekomstvisioen maar dichterbij bracht. Net als in het toekomstvisioen van IS is dat een apocalyptisch tafereel. Wellicht levert Hitler zelf het fraaiste voorbeeld voor de mentaliteit van de hedendaagse zelfmoordterrorist: het leven wordt gezocht in de dood."

"De enige troost is dat zulke apocalyptische ideologieën ten slotte de hele wereld tegen zichzelf in het harnas jagen tot ze alleen maar vijanden over hebben. De heerschappij van IS kan daarom niet lang duren."