Wat betekent het asielcompromis van Merkel en Seehofer?

1. Wie heeft er nu gewonnen, Merkel of Seehofer?

Beiden legden het compromis in hun eigen voordeel uit. Merkel wees op ‘de geest van Europees partnerschap’ dat het compromis zou ademen, Seehofer zei dat ‘illegale migratie’ wordt verhinderd. Voor beide is wat te zeggen. Merkel bedong dat mensen niet worden teruggestuurd zonder afspraken met andere EU-landen; Seehofer bedong dat, als die niet meewerken, mensen toch naar Oostenrijk worden gestuurd - hij vliegt binnenkort naar Wenen om te onderhandelen.

Merkel kan doorregeren, maar wel tegen een prijs. Haar gezag is verzwakt. Bij velen heerst de indruk dat ze chantabel is gebleken. Seehofer zette haar onder druk met ultimatums en dreigementen op te stappen. Anderen vinden dat Seehofer niets substantieels heeft bereikt: een oud idee van transitzones is nieuw leven ingeblazen, maar als Oostenrijk niet meewerkt, heeft dat niets om het lijf. In oktober zal blijken wat de asielstrijd Seehofer heeft opgeleverd. Dan zijn er verkiezingen in Beieren.

Hoe de deal uitpakt voor Merkels politieke erfenis is onduidelijk. Dit hangt mede af van de reactie van andere landen, zoals Oostenrijk. Sluiten zij hun grenzen, dan is de ‘Europese geest’ van het compromis moeilijk te verdedigen. Veel Duitsers zullen kampen waarin vluchtelingen worden opgesloten slecht kunnen rijmen met Merkels vroegere welkomstpolitiek.

2. Wat betekent de deal voor de Duitse regering?

Het aanzien van de regering is beschadigd en de asielstrijd zal merkbare sporen nalaten, ook als de regering bij elkaar blijft. Merkel riep dinsdag iedereen op om rustig aan het werk te gaan, maar de vraag is of dat lukt. De verhoudingen zijn verziekt. Merkel en Seehofer sleepten in hun persoonlijke animositeit de hele regering mee, hun verstandhouding is op het vriespunt beland. Hoe kan dit goed blijven gaan, klinkt het vertwijfeld.

Het wantrouwen tussen CDU en CSU is gegroeid door de keiharde en soms ronduit persoonlijke manier waarop de strijd werd gevoerd. Die legde bovendien verdeeldheid binnen die fracties bloot. En dan is er nog de andere regeringspartner, de SPD, die werd gegijzeld in dit conflict. Die zal weinig vertrouwen meer hebben in de bekvechtende christendemocratische zusters. De SPD moest vanaf de zijlijn toekijken en moet nu ook nog eens de politieke prijs voor het conflict betalen.

3. Wat doet de SPD?

Want dat is nu de vraag: accepteert de partijleiding dit compromis? Doet ze dat niet, dreigen nieuwe verkiezingen - waarvoor de SPD dan mede de schuld krijgt. Doet ze dat wel, dan maakt ze een flink deel van de leden boos. Hoe dan ook verliest de SPD. Dat is dan de dank voor regeringsdeelname, zullen de sociaaldemocraten verzuchten. Ze stapten in maart met frisse tegenzin in een nieuw kabinet met Merkel, omdat zij niemand anders kon vinden. De SPD-achterban verzette zich fel.

Nu moeten ze Merkel weer uit de brand helpen, en opnieuw riskeren de SPD-leiders hun achterban van zich te vervreemden. De teneur van het compromis gaat in tegen de meer ruimhartige vluchtelingenpolitiek waar veel SPD’ers voor staan. Het zal voor hen aanvoelen als het verkopen van hun ziel. De deal accepteren levert de SPD ook een geloofwaardigheidsprobleem op. De christendemocraten pleitten in 2015 al voor vergelijkbare ‘transitzones’, de SPD was faliekant tegen.

Toch lijken de SPD-leiders tot een draai bereid. Daar hebben ze redenen toe. In de peilingen ligt de SPD met 19 procent zelfs ónder de historisch slechte verkiezingsuitslag van 20,5 procent in september. Nieuwe verkiezingen willen de sociaaldemocraten niet.

4. Wat betekent het compromis voor asielzoekers?

In 2018 reisden tot nu toe zo’n 18.000 mensen Duitsland in die al in de database van het Europese vingerafdruksysteem Eurodac stonden. Deze mensen moeten in de toekomst in kampen dicht bij de Beiers-Oostenrijkse grens worden geïnterneerd, waarvandaan ze dan weer worden teruggestuurd, zonder een asielprocedure in Duitsland.

“We sluiten ze niet op”, bezwoer Seehofer dinsdag - ze mogen van hem op elk moment zelfstandig terug. Alleen doorreizen naar Duitsland mogen ze niet.

Juridisch is dat omstreden. Eigenlijk heeft iedereen het recht om, eenmaal op Duitse bodem, asiel aan te vragen. Maar het idee is dat een transitcentrum ‘niemandsland’ is, bijvoorbeeld net zoals een vliegveld. Wie dus in zo’n kamp terechtkomt, is voor de wet nog niet in Duitsland.

Hoe die centra in de praktijk moeten werken, is nog onduidelijk. Wie bepaalt bijvoorbeeld of mensen naar het transitkamp moeten? En moeten er nu op alle grensovergangen politieposten en migratiekantoren komen met apparatuur voor vingerafdrukken?

Lees ook: Een migratie-akkoord dat iedereen kan pruimen

Het migratie-akkoord op de Europese top roept veel vragen op. Geen enkel land binnen en buiten de EU staat te popelen om het voortouw te nemen bij de afspraken.