Wars van heilig ontzag

Ze zijn dol op geschiedenis en literatuur, laten zich niet in de luren leggen door stijlvastheid en zetten schaamteloos alle mogelijke theatrale middelen in om hun persoonlijke verhouding tot het onderwerp, dat zij op toneel willen brengen, vorm te geven. Wie eenmaal de jonge wilden van theatergroep De Warme Winkel aan het werk heeft gezien, moet wel onder hun bekoring komen. Hun gretige eigenzinnigheid spat van de speelvloer af. En waaiert in 'Weense Herfst', een nu van start gaand vijfluik over Oostenrijkse kunstenaars, breed en veelkleurig uit.

De Warme Winkel is een acteurscollectief dat zijn eerste kans kreeg van het Maastrichtse productiehuis Het Huis van Bourgondië en zich met non-conformistische projecten op verschillende festivals manifesteerde. De doorbraak kwam met 'Totaal Thomas', een uitdagende locatievoorstelling over toneelschrijver Thomas Bernhard (1931-1989), gemaakt voor Oerol 2006 en in 2008 hernomen in coproductie met de Veenfabriek. Mara van Vlijmen, Jeroen de Man en Vincent Rietveld vormen de kern van het collectief, dat veel en graag samenwerkt met andere kunstenaars, musici en gastacteurs, wat de intense vitaliteit van hun producties alleen maar verhoogt. En dat terwijl hun onderwerpen niet per definitie onbetwiste smaakmakers mogen heten.

Neem 'Rainer Maria' over de Oostenrijkse dichter Rilke (1875-1926). Niet bepaald een figuur die tot een onbezorgde kijk op zijn leven en werk noodt, zou je denken. Maar De Warme Winkel liet zich niet door diens traumatische jeugd, moeizame omgang met het leven of bijwijlen hermetische lyriek intimideren. Integendeel. Je proeft het plezier waarmee de spelers in zijn achtergrond en oeuvre zijn gedoken en daar naar hartelust op zijn gaan improviseren. In een even lichtvoetige als gelaagde aaneenschakeling van scènes ontstaat een parelend theaterportret, dat zowel recht doet aan Rilke als aan hun eigen associatieve onbevangenheid.

In plaats van een gedegen analyse is hun ambitie eerder het in beelden en woorden vangen van wat hen opvalt en aantrekt. En waarom zij dat in het hier en nu willen doen. Spielerei lijkt het, maar tegelijk is het een artistieke krachtmeting. Losjes citerend, ongewone stijliconen aanhalend laten zij poëzie en spelplezier een symbiose aangaan. Of en hoe het beeld van een heer in onderbroek en Bommelcolbert, die zich uit een met herfstbladeren gevulde pisgoot bevrijdt, geïnspireerd is op Rilkes aristocratische komaf, mag de toeschouwer zelf bepalen. Of dat de uit hun monden gulpende rode rozenblaadjes duiden op de onafgebroken stroom poëzie die Rilke produceerde, zelfs toen hij aan tuberculose leed.

'Rainer Maria' is een heel persoonlijke kijk die, wars van heilig ontzag, de toeschouwer in volle vaart meezuigt in de beleving van de schoonheid van dicht- en theaterkunst. Als De Warme Winkel tenslotte letterlijk grote (schuur)deuren opent naar het buitenleven - 'Rainer Maria' wordt op locatie, in een boerenhoeve gespeeld - nestelt Rilkes bezielde visie op kosmos en natuur zich even aangrijpend als vanzelf in oog en geest.

Rilke is een van de vijf Oostenrijkse kunstenaars die in 'Weense Herfst' worden geportretteerd. Vier mogen in ongeveer dezelfde tijd hebben geleefd, in het fin de siècle van de negentiende eeuw, verder zijn ze erg verschillend. Eentje was zelf geen kunstenaar, maar echtgenote van én muze van vele kunstenaars. Aanvankelijk als vrouw van componist Gustav Mahler was Alma Mahler (1879-1964) met haar salons de spil in de Weense culturele elite. Met haar schoonheid inspireerde zij dichters, schilders en componisten. Ook met beeldend kunstenaar Oskar Kokoschka (1886-1980) had zij korte tijd een affaire. 'Alma' is overigens de enige voorstelling die, na de Oerol-versie in 2009, nog niet eerder in theaters is gespeeld.

Zo verschillend de kunstenaars, zo verschillend qua vorm en stijl zijn de aan hen gewijde voorstellingen, al is de onorthodoxe aanpak van De Warme Winkel een steeds herkenbaar label. Is 'Rainer Maria' een van humor tintelend gedicht op zichzelf geworden, 'Kokoschka Live!' is onstuimig als een explosie van kleuren, taal en muziek. In 'Totaal Thomas' wordt de auteur, die toneel (en kunst in het algemeen) zei te haten, venijnig gekarakteriseerd in een 'nooit opgevoerd' toneelstukje, terwijl 'Villa Europa' met Hitler-snorretjes, een uit het lood hangende landkaart en een berg te verbranden boeken het fascisme grotesk, en gevoelig, verbindt met de gekweldheid van Joodse schrijver Stefan Zweig, die in 1942 zelfmoord pleegde in Brazilië.

De Warme Winkel is niet bang over the top te gaan. Dat is hun kracht, al ligt het gevaar op de loer dat ze kunnen doorslaan, het publiek hun diepere motieven niet meer volgt en vrolijk meegolft op het spervuur aan grappen en de virtuositeit van de vondsten. Op onverwachte momenten echter trekken ze dan weer de vierde wand open - en ook zomaar weer dicht - om het publiek aan de oren te trekken. En zichzelf. Hun lol in research maakt een ongebreidelde creativiteit en fantasie los, wat weer voor een enorme dosis extra energie zorgt. Reden voor actrice Maria Kraakman bijvoorbeeld om een vast contract bij Toneelgroep Oostpool uitsluitend aan te nemen op voorwaarde dat zij aan projecten bij De Warme Winkel zou kunnen blijven meedoen.

In 'Kokoschka Live!', een coproductie met de Veenfabriek en Nieuw West, barst die energie open als een vulkaan, die het expressionisme als een stroom van invallen en vernuft uitspuwt. Naakt of bizar gekostumeerd rennen spelers van het ene verstilde moment naar een volgende, juist van emoties kolkende scène. Krankzinnig is hoe een beroemd affiche, een griezelig erotische piëta, als een van pijn verkrampend tableau vivant wordt verbeeld. Tegelijk met een in agressie verglijdend gedicht maakt het wit satijn dat het podium bedekt, plaats voor een bloedrood laken. Dwaasheid en schoonheid gaan hand in hand bij De Warme Winkel.

Weense Herfst
Onder de titel 'Weense Herfst' presenteert theatergroep De Warme Winkel een vijfluik over vijf verschillende Oostenrijkse kunstenaars in een aaneengesloten reeks te Amsterdam, Brussel en Groningen (13-9/30-12): 'Totaal Thomas' (over Thomas Bernhard), 'Rainer Maria' (over Rilke), 'Villa Europa' (over Stefan Zweig), 'Alma' (over Alma Mahler), 'Kokoschka Live!' (over Oskar Kokoschka). Drie ervan worden nog los gespeeld in negen andere steden. Meer informatie: www.dewarmewinkel.nl

undefined