Waarom niezen mensen als ze in de zon kijken?
Last van zo’n irritante nies die net niet doorzet? Kijk dan even in de zon of een andere felle lichtbron, en weldra schalt het bevrijdende ’hatsjie’ in het rond. Dit volksgeloof bevat zeker een kern van waarheid, maar lang niet iedereen gaat van licht niezen.
Ongeveer een kwart van de mensen doet dat. Zij bezitten de ’optische niesreflex’: bij een overgang van donker naar licht slaat hun neus op hol. Medici spreken ook wel van het ACHOO-syndroom (spreek uit etsjoe). Dit staat voor ’autosomal dominant compelling helio-ophthalmic outburst’, oftewel: een niet-onderdrukbare, erfelijke aanleg om bij fel licht te niezen.
Hoe werkt dit rare fenomeen? Het eenvoudigste antwoord is dat niemand het precies weet. Er bestaan diverse theorieën over, maar laten we eerst de gewone nies eens nader bekijken.
Die begint met irritatie: zaken als peper, pollen en parfum prikkelen de binnenbekleding van de neus, waarna de zenuwtjes ter plekke een signaal naar de hersenen sturen. Het brein seint vervolgens een antwoord terug naar neus, mond en ademhalingsspieren. Het gevolg is een diepe inademing die we enige tijd vasthouden om druk op te bouwen, gevolgd door een krachtige uitademing. Omdat de kanalen in de neus smal zijn, kan de luchtsnelheid tijdens de nies oplopen tot 150 kilometer per uur.
Het betreft hier een reflex: een supersnelle reactie die zich buiten de wil om voltrekt. Ook het oog vertoont een reflex, maar dan op licht: bij een lichttoename krimpt de pupil. Dat gaat via zenuwbanen tussen het oog en de hersenen.
Het idee is nu dat deze oogzenuwtjes bij sommige mensen op een of andere manier zijn ’kortgesloten’ met de zenuwen uit de neus. Het brein vergist zich dan en brengt voor niets een nies op gang.
Een andere veelgehoorde theorie gaat uit van het feit dat fel licht tranen opwekt. Dit zilte vocht stroomt vervolgens in de neus en zou aldaar een nies uitlokken.
Deze lezing lijkt echter minder waarschijnlijk omdat de vorming van tranen vrij veel tijd in beslag neemt, terwijl een nies vaak binnen een paar seconden losbarst.
Licht is overigens niet de enige bijzondere uitlokker van de nies; ook tijdens het uittrekken van neus- of wenkbrauwhaartjes krijgen velen een aanval. Ook deze handelingen blijken de genoemde neuszenuw te stimuleren, waardoor de hersenen denken dat het nodig is om de neus door te blazen.
Artsen doen het ACHOO-syndroom af als iets onbeduidends waar vrijwel niemand zwaar onder lijdt. Tegelijkertijd waarschuwen ze voor onvermoede consequenties. Wat als een automobilist vanuit een donkere tunnel ineens het felle licht binnenrijdt? Of als een piloot van een straalvliegtuig de zon vol in zijn gezicht krijgt? Vandaar hun advies: heb je ACHOO en is je leven je lief, draag dan achter het stuur een sterke zonnebril.
