Waarom kronkelen draden en snoeren zich altijd in de vreemdste bochten en knopen?

Het is alsof ze het erom doen. Hoe netjes de kerstlampjes ook in de doos worden opgeborgen, het volgend jaar komen ze er altijd als een vreselijke kluwen weer uit. De achterkant van de stereo of pc is bij iedereen een spaghetti van snoertjes en een middagje vliegeren eindigt steevast met een gordiaanse knoop.

Waarom doen ze dat toch, vraagt mevrouw Lakmaker. Waarom kronkelen draden en snoeren zich altijd in de vreemdste bochten en knopen? Het antwoord is eenvoudig: wij draaien die bochten er zelf in.

Een bekend voorbeeld is dat van de telefoon. Veel mensen nemen de hoorn bijvoorbeeld met hun rechterhand op, houden hem aan hun linkeroor en leggen hem met rechts weer terug. Geen wonder dat het snoer bij zo`n vaste draaibeweging verstrikt raakt. Hetzelfde gebeurt met een verlengsnoer. Elke zeeman of padvinder weet dan ook dat je een snoer of touw bij het wikkelen telkens een slagje moet geven zodat je de ene draaiing met de andere compenseert.

Dat geldt ook voor het afwikkelen. Trek zo`n klos niet zomaar uiteen; anders zet je de rondingen alsnog om in een draaiing van het touw.

Maar raakt het dan ook in de knoop? Stel deze vraag niet aan de knopenexpert bij uitstek, een topoloog. Je krijgt onherroepelijk een wedervraag: wat is een knoop? Topologen denken liever in klassen van knopen en daarbij hebben ze afgesproken dat twee knopen tot dezelfde klasse behoren als je zonder knippen en plakken de ene knoop in de andere kunt omzetten.

Mark Peletier van de Technische universiteit Eindhoven: "Dat betekent dat een los touw nooit in de knoop kan zitten. Je kunt zo`n vermeende knoop altijd lospeuteren en daarom is die situatie gelijkwaardig aan wat wij een triviale knoop noemen." En wat de leek `uit de knoop` noemt. Om hun tak van wetenschap toch enige inhoud te geven eisen topologen daarom dat knopen geen uiteinden hebben. Topologische knopen zijn verknoopte lussen.

Dat biedt perspectieven. Als we het verlengsnoer of de kerstlampjes hebben opgerold, zit het nog niet in de knoop. Het enige dat we dus hoeven te doen, is de uiteinden aan elkaar vast te maken. Dan kan het volgens de topologie niet in de knoop raken.

Immers, in de kerstdoos komt er geen schaar of lijm aan te pas en blijft het lampjessnoer dus in dezelfde topologische klasse. Dat geldt overigens niet voor de dradenwirwar achter de pc: die raken in de knoop doordat mensen zo nu en dan kabeltjes lostrekken en weer vast maken.

De meeste huis-tuin-en-keuken-knopen zijn dus helemaal geen knopen. Je zou ze moeten kunnen ontwarren door aan de uiteinden te trekken. Waarom lukt dat dan nooit? Peletier: "In theorie is dat zo. In de praktijk echter is het touw niet glad en buigzaam genoeg. Daardoor blijven lussen en strengen vastzitten."