Waarom betalen ouderen meer voor hun autoverzekering, terwijl ze minder kilometers maken en veiliger -bij voorkeur niet 's avonds of 's nachts en niet bij slecht weer- rijden dan jongeren?

En, in het geval van de aanvullende particuliere ziektekostenverzekering: waarom zijn bij acht verzekeraars (Amersfoortse, Generali, Nationale Nederlanden, Ohra, Rijnmond, VVAA, Zwolsche Algemene) nieuwkomende 65-plussers niet welkom, terwijl ze bij andere verzekeraars zonder beperkende voorwaarden met open armen worden ontvangen?

Volgens de maatschappijen heeft dit alles te maken met het risico dat de oudere vormt. Maar hoe kan het dat ouderen bij de ene verzekeraar wel een extra risico zijn en bij andere niet?

Het expertisecentrum Leeftijd en maatschappij (LBL) en de grootste ouderbond Unie KBO houden zich intensief bezig met dergelijke vragen. Het was de Unie KBO die in september 2003 een belronde heeft verricht onder 46 zorgverzekeraars. Hieruit bleek dat bovengenoemde acht verzekeraars nieuwkomende 65-plussers geen toegang boden tot hun aanvullende particuliere ziektenkostenverzekering. Vier verzekeraars, waaronder Amicon, AXA, De Friesland en Groene Land/ Achmea, boden slechts in beperkte mate aanvullende pakketten aan, terwijl andere verzekeraars als OZ en OZF een hogere premie vroegen voor het aanvullende ziektekostenpakket.

Beleidsmedewerkers Maud Olthof en Ellen Willemsen van de Unie KBO laten weten dat per 1 januari 2004 met de verdere uitholling van het basisziektekostenpakket verzekeraars veelal nieuwe aanvullende pakketten hebben gemaakt. Olthof: ,,Nu worden ouderen vaak niet meer botweg geweigerd, maar worden er gezondheidsverklaringen gevraagd. Hierdoor lopen ze op een indirecte wijze toch weer het risico geweigerd te worden. Verder zien we in toenemende mate dat particuliere verzekeraars mensen vanaf 50 jaar al uitsluiten voor de gewone particuliere basisverzekering. Deze resultaten zijn onder meer tijdens de nieuwste belronde in de eerste weken van 2004 naar voren gekomen.''

Willemsen: ,,Zo bleek Geové mensen vanaf 54 jaar niet te accepteren voor de particuliere hoofdverzekering, terwijl Zwolsche Algemene de grens al bij 50 jaar heeft gelegd. Ook bleek dat verzekeraars als gevolg van de marktwerking steeds subtielere manieren hanteren om ouderen te weren. Zo werd het instrument van medische selectie veelvuldig ingezet om mensen met een hoog gezondheidsrisico te weren. Directe leeftijdsdiscriminatie wordt hiermee minder aantoonbaar.''

Ook autoverzekeraars zijn niet blij met ouderen. Uit de belronde onder 39 autoverzekeraars die de Unie KBO afgelopen november hield, blijkt dat een derde van de verzekeraars een hogere premie voor oudere (nieuwkomers) rekent. Maar liefst 41 procent accepteert helemaal geen ouderen. Bij SNS, Zurich en Allianz worden al zestigers geweigerd. Een deel van de autoverzekeraars rekent hogere premie, een ander deel eist een gezondheidsverklaring en weer andere willen een verklaring van schadevrij rijden gedurende een bepaalde periode alvorens tot acceptatie over te gaan.

Om de premie bij de huidige onderlinge concurrentie betaalbaar te houden, zo stellen verzekeraars die ouderen (beperkt) weigeren, moet men een strenger acceptatiebeleid hanteren of extra voorwaarden stellen aan bepaalde risicogroepen. Ouderen zouden bij sommige verzekeringen als de ziektekostenverzekering en de autoverzekering, een hoger risicoprofiel vormen. Zo zouden ze in geval van de autoverzekering, vaker bij een ongeval zijn betrokken. Maar is dat eigenlijk wel zo?

Uit objectief onderzoek van SWOV (Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid) blijkt juist dat vergelekenmet jongeren van 18 tot 24 jaar, ouderen veel minder kans lopen om ongelukken te veroorzaken. Pas boven de 75 jaar neemt de ongevalbetrokkenheid toe, met name omdat een klein deel van de 75-plussers last krijgen van functiestoornissen (zien, horen, reageren, beslissen en bewegen). Maar deze stoornissen hoeven niet automatisch te leiden tot onveilig verkeersgedrag. Een aantal kenmerken van oudere verkeersdeelnemers, zoals inzicht in eigen beperkingen, ervaringen en compensatiegedrag, kunnen veiligheidsproblemen juist voorkomen.

Ook kunnen ouderen voor verzekeraars juist voordelen hebben. Ze maken minder kilometers. Ze rijden bij voorkeur overdag en onder goede (weers)omstandigheden en houden zich goed aan de verkeersregels. Omdat het acceptatiebeleid door verzekeraars niet eenduidig wordt gehanteerd, lijkt het er op dat de acceptatieregels meer geleid worden door het individuele (bedrijfseconomisch) beleid van verzekeraars, dan dat hier reële feiten aan ten grondslag liggen.

De vraag die het LBL en de Unie KBO zich stellen is dan ook of het leeftijdscriterium door verzekeraars niet al te makkelijk wordt gehanteerd. Leeftijd is wel een kenmerk van een persoon, maar zegt niets over de gezondheidstoestand. Leeftijd is voor verzekeraars makkelijk toepasbaar, maar houdt geen rekening met de grote individuele verschillen tussen mensen. Door op leeftijd te selecteren wordt hieraan voorbijgegaan. Vele Nederlandse verzekeraars beschouwen het bijna als 'normaal' dat nieuwverzekerden boven de 70 jaar geweigerd worden. In het buitenland is dit echter veel minder gewoongoed.

Door middel van jurisprudentie werd het daar verzekeraars verboden om leeftijd als criterium te hanteren. Het streven van het LBL en de Unie KBO is onder meer om deze jurisprudentie ook in de Nederlandse wetgeving door te voeren.