Waarom ben je zo stom, mama?

Iris de Groot tekende haar ouders aan het begin van haar boek. Vader met moeder in bed. Tekstwolken erboven. Hij zegt: 'Je hoeft de pil niet te nemen hoor, wat die dokters zeggen is toch onzin.' Op dezelfde bladzijde verlaat hij het huis om met iemand anders te gaan samenwonen.

Iris de Groot (30), opgegroeid in een dorp in de provincie Groningen dat ze liever niet genoemd ziet, heeft haar vader nooit gekend, geen behoefte aan ook. Aan haar zwakbegaafde moeder, die haar op haar zevenendertigste op de wereld zette, wijdde De Groot een stripboek.

'Mamma? Een jeugd met een verstandelijk beperkte ouder' werd vorige maand gepresenteerd in het Centrum voor Beeldende Kunst in Groningen. De Groot heeft er een jaar aan gewerkt met een Hendrik de Vries-stipendium van de Gemeente Groningen, een aanmoedigingsprijs voor jonge kunstenaars van zesduizend euro.

Haar moeder weet van het boek, maar was niet bij de presentatie. De Groot wil haar behoeden voor nagekeken worden of aangesproken door onbekenden.

Treffende tekeningen
"Ze is nooit officieel getest, maar als je haar over straat ziet lopen is het een gek vrouwtje. Naïef en vrolijk, maar met onaangepast gedrag. Als ze bijvoorbeeld een hond ziet gaat ze helemaal naar die hond toe, heel overdreven 'halloooo' zeggen."

Moeder kon niet voor zichzelf zorgen, laat staan voor een kind. Hoe dat uitpakte laat de striptekenares in treffende tekeningen zien. We zien Iris die in het zwembad haar hoofd voorover buigt als een ander kind haar met een scheut shampoo heeft aangemoedigd haar haren te wassen. Prikschuim in de ogen. Een andere moeder die haar thuisbrengt zegt er wat van tegen de hare. Iris: "Dan schaam je je heel erg, alsof het aan mij lag, maar harenwassen had ik nooit geleerd, douchen ook niet."

"Ik moest alles oppikken uit de omgeving. Zag ik iemand tanden poetsen, dan keek ik of we thuis ergens een tandenborstel hadden. Dan probeerde ik het ook eens, en dan bleef het bij een keer."

Mamma kon amper lezen, voorlezen dus ook niet echt. Iris, zo jong als ze is, grist haar moeder boos het voorleesboek uit handen en leest zelf voor. "Zo wrang, twee mensen die zich rot voelen en er allebei niks aan kunnen doen."

Michieltje
"Ik leefde in een fantasiewereldje, verzon toneelstukjes in mijn hoofd. Veel vriendjes of vriendinnetjes had ik niet." Michieltje, een kater, was haar maatje. Het beestje maakte haar eenzaamheid eigenlijk erger. Hij werd niet zindelijk gemaakt thuis en plaste overal. "Ik stonk en werd uitgescholden." Iris had niet geboren willen worden in dat nest. "Tuurlijk, zoals ik hier nu zit ben ik blij en ik kom daar uit voort. Maar die jeugd, ik vind niet dat dat had gemogen."

De Groot kwam al jong in de knel. Toen ze van de lagere school naar het vwo ging kon ze de overgang niet aan. "Ik was zo ongelukkig dat ik het huis niet uit durfde, ik meldde me vaak ziek." Ze bleef zitten, ging naar een nieuwe school, haalde haar vwo-diploma, maar het duurde nog twee jaar voor ze de sprong naar op kamers in Groningen durfde te maken. Ook die was zwaar.

Ze liep vast in een paar studies, bezocht psychologen, nam af en toe medicatie, zat in de Wajong. "Ik had eerst niet door dat hoe ik mij voelde door mijn jeugd kwam." Het ging haar pas dagen toen ze theater ging maken en op de kunstacademie belandde.

Verbaasd
Scrambled noemt ze zichzelf. De sporen: Een panische angst om te stinken. Chaotisch zijn, maar ook gruwelijk zelfstandig. Niet weten hoe hulp te vragen, want gewend alles zelf uit te zoeken. Niet goed ook in het onderhouden van contacten. "Hoe vaak spreek je met iemand af? Hoe vaak bel je iemand?" Blijvend verbaasd is ze ook als ze normale gezinssituaties ziet. "Dat onvoorwaardelijke van familiebanden."

Haar stripboek is voor volwassenen, voor hulpverleners, deskundigen, geïnteresseerden. De Groot wil er tegenwicht mee bieden in het debat over zwakbegaafden en nageslacht. "Die discussie gaat vooral over het recht van de ouders om kinderen te krijgen. De stem van het kind wordt amper gehoord. Je hoort: 'We weten eigenlijk niet hoe het voor kinderen is'."

Met adequate begeleiding kan het goed gaan. "Maar je kunt er niet vanuit gaan dat die er is." De enige die Iris ooit apart nam was de mentor van de eerste klas van haar nieuwe middelbare school: "Eén keer. Zij vertelde me hoe vaak ik moest douchen."

Thuis hielp de Kredietbank moeder met de financiën. Verder bleef alles onder de radar. Toen moeder zwanger raakte trok de omgeving wel even de wenkbrauwen op. Maar toen ze kon laten zien hoe je een luier verwisselt, was het in orde. "Ik was een soort teddybeer en mijn moeder was heel lief voor mij, maar een kind is toch meer dan een teddybeer."

Lettertje
Iris heeft nu een eenmansbedrijfje. Ze maakt illustraties en animatiefilmpjes, woont samen met haar vriend. Mama belt iedere dinsdag. "Dan vertelt ze me precies hetzelfde als de week ervoor. En ze stuurt me elke week een briefje met een tientje. Op het briefje staat ook altijd hetzelfde, ik heb er een hele stapel van in een schoenendoos: Hier een lettertje van mam. Het gaat goed met mij. Ik ben lekker bezig, lekker aan het tekenen. Kusjes voor je beestjes. En kusjes voor jou."

Elkaar zien? Eens in de paar maanden. Iris kan het niet goed meer verdragen. "Ik zit aan mijn taks." In de strip gaat ze met haar vriend naar haar oude huis om wat spullen uit haar jeugd op te halen." Dat moet nog, zegt ze. "Het moet een keer gebeuren, maar het is daar zo smerig."

Mamma? Een jeugd met een verstandelijk beperkte ouder is uitgegeven in eigen beheer en te koop voor 20 euro. ISBN 978-90-824704-0-6 Verkoopinformatie: Iris de Groot