Waar laten we al die asielzoekers?
Het lijkt simpel: zorg dat vluchtelingen in asielzoekerscentra een huis krijgen toegewezen zodat zij de bedden voor nieuwe asielzoekers niet bezet houden. Dan hoeft het kabinet een dorp als Oranje niet te overvallen met de mededeling dat het nog eens 700 nieuwkomers moet opvangen. Waarom lukt dat niet?
Verrast door de situatie kan de politiek niet helemaal zijn. De cijfers laten al sinds vorig voorjaar zien dat het aantal vluchtelingen dat in azc's wacht op een huis sterk toeneemt. Vorig jaar mei waren het er 5500. In november 9652. Eind vorige maand 13.806. Een verdere stijging ligt gezien de verhoogde instroom van asielzoekers voor de hand.
Nu door die grote groep nieuwe asielzoekers duidelijk wordt dat in allerijl extra opvangcentra nodig zijn, zwelt in gemeenten en op het Binnenhof de roep om een oplossing aan. Oftewel: hoe gaan we al die erkende vluchtelingen huisvesten om de reguliere azc's te ontlasten?
Duidelijk is inmiddels dat gemeenten - verantwoordelijk voor de huisvesting - grote moeite hebben om de aan hen toebedeelde vluchtelingen van een sociale huurwoning te voorzien. Bovendien wil kabinet noch Kamer dat vluchtelingen, die nu voorrang krijgen op de wachtlijst, andere wachtenden verdringen.
'Creatieve oplossingen'
De aangewezen persoon om schot in de zaak te krijgen is minister Stef Blok (VVD, wonen). Volgens hem zit het probleem niet zozeer in de woningvoorraad. Van de 2,6 miljoen sociale huurwoningen worden er 600.000 bewoond door huurders die daar gezien hun inkomen geen recht op hebben. Blok neemt maatregelen om die groep in beweging te krijgen, maar daar gaat tijd overheen.
Tijd die er nu niet bepaald is. Daarom pleit Blok voor 'creatieve oplossingen' en versoepelt hij de regels. Zo kunnen wooncorporaties leegstaande Rijksgebouwen zoals kantoren en gerechtsgebouwen gaan beheren en kunnen gemeenten meerdere vluchtelingen in een woning onderbrengen. Lastig voor Blok is dat hij rekening heeft te houden met de uiteenlopende meningen van VVD en PvdA.
Voor de liberalen is de oplossing helder: geef vluchtelingen niet langer voorrang voor een sociale huurwoning en huisvest ze tijdelijk in omgebouwde kantoren en kazernes. Of ze blijven, is toch nog maar de vraag, aldus VVD-Kamerlid Roald van der Linde deze week tijdens het debat over de begroting van Bloks departement. "Ik zou niet weten hoe Syrië opnieuw opgebouwd moet worden als die mensen niet teruggaan. Die mensen horen daar thuis."
Goedkope huizen bijbouwen
Maar de PvdA wil geen verschil maken tussen vluchtelingen en andere woningzoekenden. "Het dak mag lekken, want dan is het minder interessant voor asielzoekers om naar Nederland te komen", vat PvdA-Kamerlid Albert de Vries de VVD-boodschap samen. "Wij snappen dat niet. Waarom zorgen we niet voor goede huisvesting, waarin ook de Nederlandse onderwijzer en de politieagent kunnen wonen?"
De PvdA-oplossing - snel 100.000 goedkope huizen bijbouwen - ziet de VVD dan weer niet zitten. "We moeten Nederland niet aantrekkelijker maken dan het al is", aldus Van der Linde. "Als wij hier besluiten om op korte termijn 100.000 woningen neer te zetten, dan weet vanmiddag een WhatsApp-groep in Libanon of Somalië dat al. Het heeft een enorme aanzuigende werking."
Blok moet tussen die ideeën laveren, wetend dat haast is geboden om geen maatschappelijk draagvlak te verliezen. Hij riep de Kamer gisteren dan ook op tot 'realisme'. "De maatregelen die het kabinet, lokale overheden en woningcorporaties kunnen nemen lopen tegen twee grenzen aan: gratis maatregelen bestaan niet en huizen zijn niet uit voorraad leverbaar."
Het aantal vluchtelingen dat in azc's wacht op een huis stijgt snel. Er is geen doorstroming, dus blijven er onnodig bedden bezet in opvangcentra. Minister Blok zoekt naar oplossingen, maar de PvdA en VVD staan recht tegenover elkaar. Trouw verkent elf mogelijke opties.
Crisisberaad
Hoe vangt Nederland de vluchtelingen op? Dat is de grote vraag vandaag, tijdens een crisisberaad van premier Mark Rutte en staatssecretaris Klaas Dijkhoff van veiligheid en jusitie met de gemeenten en de provincies. Voor de duizenden vluchtelingen die sinds de zomer naar Nederland komen en voor het merendeel ook een verblijfsvergunning krijgen, is het steeds moeilijker bedden en daarna huizen te vinden.
Asielzoekerscentra zijn vol, doordat mensen met een verblijfsvergunning - de zogeheten 'statushouders' - er blijven zitten. Ruim 13.000 zijn dat er inmiddels. Het lukt niet om ze in sociale huurwoningen te huisvesten. Dient zich direct probleem nummer twee aan: de nieuwkomers, waar moeten die dan heen? Voor elk bed dat een statushouder bezet houdt, moet een ander bed worden neergezet voor de pas gearriveerde asielzoeker.
Deze twee problemen - stijgende instroom, stokkende uitstroom - grijpen op elkaar in en moeten tegelijkertijd worden aangepakt. Hoofdrolspelers zijn de gemeenten, die voor huisvesting van mensen met een verblijfsvergunning zorgen, en het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (Coa) dat namens het ministerie van justitie de opvang van nieuwkomers regelt.
Welke oplossingen zijn er?
1. Open nieuwe asielzoekerscentra
Tja, dit ligt natuurlijk voor de hand. De totale capaciteit uitbreiden, daar werkt het Coa al aan. Het gaat dan om grote opvanglocaties die jaren open kunnen blijven. Het grote voordeel is dat er gespecialiseerd personeel aangenomen kan worden voor de lange termijn, er kunnen scholen komen en goede medische voorzieningen.
Erg vlot gaat het niet. De besluitvorming voor zo'n grote locatie, tot 1500 mensen, duurt vaak lang. Gemeentebesturen moeten een plek kiezen en omwonenden genoeg inspraak geven om draagvlak te behouden. Juist dat brokkelt overal in het land steeds meer af.
2. Vang nieuwkomers op in kleinere locaties, zoals leegstaande verzorgingshuizen
De gemeenten pleiten ervoor kleinere groepen asielzoekers voor langere tijd bij elkaar te plaatsen, van 200 tot 400 mensen. Zij kunnen hiervoor veel makkelijker leegstaande schoolgebouwen of kantoren ter beschikking stellen. En: het draagvlak is beter te regelen als de vluchtelingen niet allemaal bij elkaar geplaatst worden. De gemeenten willen dus wel, maar ze vinden in Coa geen gewillige partner. Dat wil er niet van horen. Plekken voor minder dan 500 vluchtelingen neemt het niet in overweging. Ze zijn te duur en moeilijk efficiënt te runnen, volgens het Coa.
3. Stel meer sporthallen ter beschikking
Een gemeente kan snel toestemming geven een sporthal als opvangplek te gebruiken voor 72 uur als er een crisissituatie is, bijvoorbeeld bij een zware storm. Dat gebeurt nu met asielzoekers op verschillende plekken in het land. Als die crisisopvang dan na een paar dagen weer sluit, verhuizen de asielzoekers naar een andere sporthal. Geen ideale situatie, vindt ook het Coa. Sommige gemeenten hebben ermee ingestemd dat de sporthal voor langere tijd openblijft voor asielzoekers.
4. Vang meer mensen op in hele grote evenementenhallen of in tenten
In natuurgebied Heumensoord bij Nijmegen is het eerste voorbeeld onlangs neergezet. Op een open plek in het bos staan grote tenten - de overheid noemt ze liever paviljoens - waar maximaal 3000 vluchtelingen kunnen worden opgevangen. Het Coa sluit niet uit dat als de vluchtelingenstroom aanhoudt, er een tweede plek in Nederland moet komen voor zo'n kamp. Ook de IJsselhallen in Zwolle zijn een plaats waar honderden asielzoekers terechtkunnen. Het gaat in Zwolle en Nijmegen om tijdelijke plekken, want op den duur zijn ook hier weer andere activiteiten gepland.
5. Zorg voor meer lucht in de sociale huursector
En dan nu de blijvers. Die moeten naar een sociale huurwoning, maar doorstroming in die sector is er nauwelijks. Het kabinet wil dat veranderen door bijvoorbeeld scheefwonen aan te pakken. Dan komen er vanzelf meer sociale huurwoningen vrij, is de gedachte. Je zou ook kunnen zorgen voor méér woningen in de sociale huur, maar daar zijn de coalitiepartners VVD en PvdA het grondig over oneens.
6. Laat blijvers zelf woonruimte zoeken of bij familie en vrienden slapen
Hoe minder beweging er in de sociale sector zit, hoe meer er naar onorthodoxe oplossingen daarbuiten moet worden gezocht. Al enige tijd stimuleert het Coa vluchtelingen om na het ontvangen van een verblijfsvergunning bij vrienden of familie in het land te slapen. Bij deze 'logeerregeling' krijgen ze wekelijks zakgeld. Administratief blijven ze verbonden aan het azc.
Sinds een maand is hier het zogeheten 'zelfzorgarrangement' bij gekomen. De ex-asielzoeker gaat zelf op zoek naar onderdak, bijvoorbeeld via particuliere huur, en krijgt daarvoor geld. De regeling werd eind jaren negentig ook ingezet om overvolle azc's te ontlasten. Storm loopt het niet: er maken op dit moment slechts vier vluchtelingen gebruik van de regeling.
7. Stop statushouders samen in één huis
Op dit moment kan dit nog niet: gemeenten moeten 'zelfstandige' woningen voor statushouders zoeken. Het kabinet wil dit veranderen: meerdere statushouders moeten in een woning met één voordeur kunnen wonen. Hoe dat precies uit zal pakken voor regelingen als huurtoeslag en bijstandsuitkering is nog onduidelijk.
8. Stuur ze naar krimpgebieden
Hij wil ze niet zomaar even 'over de schutting gooien', zegt hij, maar een gek idee lijkt het hem niet: breng ex-asielzoekers naar krimpgebieden. Wethouder Tom Horn (PvdA) van Haarlemmermeer pleit voor die oplossing in Binnenlands Bestuur. Een kwestie van logisch nadenken, meent hij: in steden waar de vraag naar woningen groot is, is het moeilijker vluchtelingen te huisvesten dan in gebieden waar de woningmarkt meer lucht heeft. Vraag is wel of in een krimpgebied genoeg voorzieningen zijn om vluchtelingen goed te begeleiden bij hun integratie. En hoe zit het met de werkgelegenheid? Het zijn niet voor niets krimpgebieden...
9. Ruil ze onderling uit
Ander idee'tje van wethouder Horn: geef gemeenten ruimte om 'hun' vluchtelingen onderling uit te ruilen. Gemeenten moeten dit dan financieel met elkaar kunnen vereffenen. Nu worden vluchtelingen per gemeente verdeeld, naar ratio van hun inwonertal. En daar valt niet aan te tornen. Terwijl die verdeling soms onlogisch uitpakt, zegt Horn. "Voor een stad is het makkelijk om alleenstaanden te huisvesten, in kleinere gemeenten kun je gezinnen beter kwijt."
10. Zet containerwoningen neer
'Prefabwoningen' moeten in Nederland niet moeilijk te vinden zijn: ze worden al gebruikt voor studentenhuisvesting of tijdelijke huisvesting bij grote renovatieprojecten. En anders bouw je er nieuwe bij, zo duur is dat niet. Meer moeite hebben gemeenten met andere zaken, zoals het vinden van een geschikte plek. Ze moeten bestemmingsplannen in de la stoppen en nieuwe infrastructuur aanleggen, zoals straten, fietsenhokken, etcetera.
De vraag is ook of het vanuit het oogpunt van integratie een slim idee is om ex-asielzoekers bij elkaar te stoppen. Gemeenten proberen ze nu juist zo veel mogelijk te spreiden. Wat dat betreft is de 'Irenehof' in het Limburgse dorp Panningen een interessant voorbeeld. Hier wonen 'urgente' woningzoekers, zoals gescheiden ouders, vluchtelingen met een verblijfsvergunning en starters bij elkaar in een verplaatsbaar gebouw met twintig appartementen. Ze kunnen er maximaal twee jaar wonen, voor rond de 500 euro per maand.
11. Bouw leegstaand vastgoed om
In Haarlem en Bloemendaal heeft een woningcorporatie al twee leegstaande gebouwen van zorginstellingen aan de gemeenten aangeboden, maar het is zeer de vraag of die erop ingaan. Ook hier speelt de zorg dat ex-asielzoekers allemaal op één kluitje komen te wonen. Elders zijn door particulieren vakantieparken aangeboden. In Vught is een oud zorgcomplex wel in gebruik genomen. Het kost gemeenten geld om lege kantoorpanden te huren en om te bouwen tot (tijdelijke) woonruimten.
Het Rijk probeert het huren van leegstaand vastgoed te stimuleren. Het Kabinet wil het mogelijk maken dat deze gebouwen door corporaties worden uitgebaat, iets wat tot op heden nog verboden is. Minster Stef Blok van Wonen en Rijksdienst liet alvast een lijstje opstellen van 31 gebouwen in beheer van de Rijksvastgoeddienst waar gemeenten statushouders kwijt kunnen. De dienst is landelijk de grootste eigenaar van leegstaande gebouwen, zoals gerechtsgebouwen, gevangenissen en kantoren.
Het Coa huurt op dit moment al een vijftiental gebouwen, zoals de voormalige gevangenis aan de Havenstraat in Amsterdam, die dienst doet als noodopvang. Probleem is wel dat je vaak nog heel wat moet verbouwen om de plekken bewoonbaar en brandveilig te krijgen. En o ja, de Rijksvastgoeddienst vraagt wel een marktconforme prijs, zegt een woordvoerder: "Anders verpesten we de markt voor de rest."
