Vrouwen doen net zo hard aan 'slutshaming'

Al snel vloog haar liedje over ‘instasletten’ het internet over, twee weken geleden. Vrouwen die met lagen make-up, getuite lippen en diepe decolletés in de smaak willen vallen op sociale media als Instagram zijn aandachtshoeren, zingt Hanna van Koldam (19) terwijl ze in T-shirt op bed zit met haar ukelele. Het liefst steekt ze dit soort types levend in de fik, of drukt ze haar handen op hun keel totdat ze stikken.

Natuurlijk zou ze in het echt nooit iemand vermoorden, zegt Van Koldam, die aan de popacademie in Leeuwarden studeert. Maar ze vindt het weleens jammer dat vrouwen zich op zo’n manier presenteren. “Dat mensen dit als mijn mening zien kan ik begrijpen, want ik zet het online zonder context. Maar het is puur bedoeld als geintje. Humor relativeert. Hans Teeuwen heeft toch ook niet echt met Beatrix geneukt, en Brigitte Kaandorp wil echt niet liever met een ezel dan met Andries Knevel naar bed.”

Het liedje werd inmiddels honderdduizenden keren bekeken op Facebook en Dumpert, waar ze het op verzoek van vrienden online zette. Veel vrouwen reageren beledigd, zegt Van Koldam. Ze vinden haar hypocriet omdat ze zelf óók met een filmpje de aandacht op internet zoekt. Bij de misogyne website Dumpert viel het haar juist op hoeveel enthousiaste reacties ze kreeg van de overwegend mannelijke reaguurders. “Dat komt denk ik omdat het liedje zelf al heel vrouwonvriendelijk is.”

Dat veel vrouwen boos zijn op Van Koldam, begrijpt feminist Justine van de Beek (21) wel. Alle satire ten spijt, ook op een grappige manier zingen over ‘aandachtshoeren’ valt volgens haar onder slutshaming: het in diskrediet brengen van vrouwen op basis van hun (vermeende) seksuele activiteiten, of dat nu het dragen van uitdagende kleding is of het hebben van veel verschillende bedpartners.

“Waar mannen zich op seksueel gebied veel kunnen permitteren, zijn vrouwen in de ogen van anderen al gauw losbandig en krijgen het stigma van slet”, zegt Van de Beek, student sociologie aan de Universiteit van Amsterdam en oprichter van het feministische platform De Stellingdames. “Mannen doen dat richting vrouwen, maar vrouwen doen er zelf net zo goed aan mee. Mensen die een stigma willen ontwijken, zijn geneigd dat stigma wel aan anderen geven. Dat werkt statusverhogend.”

Ook al gebeurt dat met een vette knipoog of een subtiele opmerking, het blijft schadelijk, vindt Van de Beek. Op de website van De Stellingdames schreef ze daarom een gepeperde reactie aan Hanna, waarin ze uitlegt dat andere vrouwen haten niet stoer is, of dat nu op ludieke wijze gebeurt of niet. “Het beperkt de vrijheid van jonge vrouwen om te zijn wie ze willen zijn. Te veel vrouwen in Nederland ervaren nog schuld- en schaamtegevoelens bij hun seksualiteit. (…) Waarom zou je dat gevoel van onzekerheid willen versterken?”

Tekst loopt door onder de illustratie

Slutwalk

Het lijkt inderdaad onlogisch. In de strijd tegen slutshaming zouden vrouwen juist voor elkaar moeten opkomen in plaats van onderling te stigmatiseren, zou je denken. Toch gebeurt dat laatste maar al te vaak, zegt Van de Beek, die voor haar scriptie negen vrouwen interviewde over dit onderwerp. Vrouwen willen zich onbewust ‘invechten’ ten opzichte van andere vrouwen, een proces dat de Amerikaanse onderzoeker Evelyn Brooks Higginbotham omschrijft als respectability politics. Daarbij gaan leden van de gemarginaliseerde groep (de vrouwen) mee met de waarden van de dominante groep (de mannen) om hun positie te versterken.

Volgens de Amerikaanse auteur Leora Tanenbaum, die al twintig jaar onderzoek doet naar slutshaming, zijn er vier risicogroepen die een verhoogde kans maken om als ‘slet’ te worden beschouwd. Vrouwen die gezien worden als ‘seksueel actief’, vrouwen of meisjes die op een bepaalde manier ‘anders’ zijn, vrouwen die het doelwit zijn van jaloezie en slachtoffers van verkrachting.

Naast het stigmatiseren van andere vrouwen om de eigen positie te versterken zijn er ook vrouwen die zichzélf nadrukkelijk bestempelen als ‘slet’. In haar nieuwste boek ‘I am not a slut’ (2015) vraagt Tanenbaum zich af waarom sommige vrouwen zichzelf dit embleem toedichten, zoals in de slutwalk-beweging. De eerste slutwalks vonden plaats in 2011 in Canada en de Verenigde Staten na een uitspraak van een agent in Toronto, die zei dat vrouwen zich netter moeten kleden, anders zijn ze zelf schuldig aan aanranding of verkrachting.

Uit protest tegen die uitspraak gingen mannen en vrouwen de straat op om te betogen voor seksuele vrijheid en zelfbeschikking, gekleed in korte rokjes en andere uitdagende kleding. De eerste slutwalk in Nederland vond in 2011 plaats in Amsterdam, waarbij honderden mensen de straat op gingen met spandoeken met teksten als ‘sluts are hot’ en ‘slut power’.

Dit soort protesten zijn echter geen vorm van ‘empowerment’, vindt Tanenbaum. Het woord ‘slet’ is te beladen om terug te claimen als iets positiefs omdat het al eeuwen wordt gebruikt om vrouwen te stigmatiseren. Het mag wat haar betreft zo snel mogelijk naar de vergetelheid verdwijnen, omdat het gelijkstaat aan schandelijke vrouwen die seksueel ongeremd zijn en op hun plaats moeten worden gezet.

Dat is Maartje Laterveer (40), die ook onderzoek doet naar vrouwelijke seksualiteit, met Tanenbaum eens. Het woord slet moet gewoon verdwijnen, zegt ze stellig. “Het is een hele negatieve term. Met de slutwalks houden vrouwen het stereotype van de slet in stand.”

Voor haar boek ‘Vrouwen en seks’, dat in september verschijnt en gaat over de seksuele ontwikkeling van meisjes en vrouwen, sprak Laterveer met onder meer seksuoloog Rik van Lunsen. Volgens hem dénken veel vrouwen dat ze seksueel vrij zijn, maar daarin beantwoorden ze nog steeds aan het stereotype beeld dat seks in dienst staat van mannen. Hij adviseert meisjes en vrouwen om te ‘beginnen met voelen’ en na te denken wat seks voor henzelf betekent, los van de verwachtingen van de ander. Laterveer: “Als je iets wilt veranderen, begint het bij meisjes en vrouwen zelf.”

Onderling stigmatiseren

Ook moeders spelen een belangrijke rol bij het in stand houden van een dubbele seksuele moraal, zegt Laterveer. De seksuele opvoeding van meisjes gaat bijna altijd gepaard met gevaren. “Ik kon geen bikini kopen of ik moest ermee terug naar de winkel. Mijn moeder noemde mij vaak sletterig. Dat was misschien goed bedoeld, maar zodra je seksualiteit linkt aan sletterig kleeft daar een heel beperkende norm aan. Meisjes leren op zo’n manier wel waar ze nee tegen moeten zeggen, maar niet waar ze ja tegen kunnen zeggen.”

Schrijver Philip Huff (32) formuleert het iets plastischer. “Als jongens knuffels liggen te neuken wordt erom gelachen, bij vrouwen wordt het gecorrigeerd.” Zelf zong hij als 18-jarige bij het Amsterdamsch Studenten Corps nog vrolijk met zijn maten mee dat alle vrouwen hoeren zijn, ook zijn moeder en zijn zus. Maar inmiddels weet Huff beter. Hij wil korte metten maken met de vrouwenhaat bij verenigingen en deed onlangs in NRC een oproep aan de nieuwe lichting mannelijke studenten om hun vrouwelijke studiegenoten dezelfde vrijheid te gunnen die ze zelf nemen. Op die oproep reageerden ook veel vrouwen, zegt Huff. “Die schreven dat ik niet moet onderschatten hoe vrouwen elkaar kapotmaken. Dat vond ik wel opvallend.”

Zo kreeg hij een reactie van een vrouw die vroeger als eerstejaars bij een studentenvereniging naar bed was geweest met een ouderejaars. “Dat was kennelijk not done. Zij werd helemaal kapotgemaakt door andere vrouwen. Dat maakte wel indruk op me. Ik geef je de kost hoe bunkerhard vrouwen onderling zijn. Al denk ik dat slutshaming bij vrouwen meer achter de schermen plaatsvindt.”

Toch noemt hij slutshamen door mannen of vrouwen een valse tegenstelling. Het idee dat de man stoer is en de vrouw een hoer, zit maatschappelijk ingebed, zegt Huff. Wel denkt hij dat stigmatiseren in het ene geval vervelender kan zijn dan het andere. “Stel, je hebt onveilige seks gehad en je vriendinnen gaan over je roddelen. Dan kan ik me voorstellen dat dat vijandiger voelt dan wanneer je in een kort rokje ‘hoer’ naar je hoofd krijgt door een man.”

Ook Justine van de Beek denkt dat vrouwen uiteindelijk meer last hebben van onderling stigmatiseren dan door mannen. “Als iemand expliciet iets zegt, kun je er tegenin gaan. Maar die subtiele manieren zijn lastig.” Ook zij deed er op de middelbare school aan mee, geeft ze toe. Als het over een meisje ging dat seks had gehad in de auto van een jongen die ze diezelfde dag had leren kennen en daarom een slet werd genoemd, ging ik daar wel in mee. “Wow, die is makkelijk, zeiden we dan.”

Het kan nog subtieler. Laatst was Van de Beek bij een verjaardagsetentje van een meisje dat werd toegesproken door een andere vriendin. Die haalde herinneringen op aan hoe ze vroeger ‘heel erg losging’, en dat haar vriendinnen zich daar zorgen over maakten. “Iedereen lachte mee. Maar zo’n impliciete opmerking is ook slutshaming! Juist dat soort subtiele opmerkingen werken door in je gedrag. Het zijn allemaal manieren waarop vrouwen te horen krijgt dat ze seksueel beheerster moeten zijn ten opzichte van mannen.”

Vrouwen moeten inzien dat dat soort opmerkingen een probleem zijn in plaats van ze weg te lachen of zelf liedjes over ‘instasletten’ te maken, zegt Van de Beek. “Gun andere vrouwen hun eigen plezier. Sociale verandering begint bij de groep die het treft.”

Lees ook: Video over slutshaming bij vereniging Vindicat vliegt over Facebook