Vrouwen aan de top

Mei-Jui Lin draait in haar onafscheidelijke zwarte SUV de parkeerplaats van een Vietnamees restaurant in Seattle op. "Ik ben er bijna", zegt zij door de telefoon tegen haar dochter. "Echt?", klinkt het ongelovig. De vicedirecteur van het bedrijf VoiceBox is - zoals wel vaker - een uur te laat op een familiedineetje.

Het is zaterdagavond half negen. Om half twee vannacht vliegt Lin (64) naar Taiwan om maandag door te reizen naar Shenzhen in China voor een belangrijke vergadering. Dus zorgt het appje van haar baas, dat ze die dag ook in Peking moet verschijnen, voor verwarring.

De Verenigde Staten hebben spraakmakende directrices bij miljardenbedrijven als PepsiCo, General Motors, Lockheed Martin, IBM en Hewlett-Packard. Maar toch is bij maar iets meer dan vijf procent van de 1000 grootste bedrijven - de Fortune 1000 - een vrouw directeur. Nederlandse bedrijven doen het iets beter met zeven procent. Is het moeilijker om als vrouw in de VS op te klimmen?

Ook vicedirecteur Lin is eenzaam aan de top: zij is de enige vrouw in een managementteam van zeven. VoiceBox is pionier in gesproken taal en levert aan Toyota, Renault en Samsung. Het Nederlandse TomTom is maar een kleine klant. "Er komt steeds meer stemgebruik, alles raakt verbonden. Zo kun je vanuit de auto het licht in de garage aandoen, je kunt praten met de kraan, de verwarming, muziek. Als je vieze handen hebt kun je een recept laten voorlezen. Het is allemaal veel makkelijker dan iets intoetsen."

In boeken over vrouwen op de werkvloer komen steevast dezelfde thema's terug. Zoals ambitie, of het gebrek daaraan, en het belang van een mentor in je carrière. Lin - slank, kort zwart haar, op het werk 'zwart, serieus gekleed' - kwam als kunst- en designstudent uit Taiwan naar de VS. Zij werd opgemerkt door de Chinese pionier Ruby Chow die een van de best lopende restaurants in Seattle had. Daar entertainde zij senatoren en hoge ambtenaren en had zij logés als Bruce Lee. Bovendien was Chow als eerste Aziatische drie termijnen raadslid en boegbeeld van de Chinese gemeenschap.

"In een jaar had zij er twintig assistenten doorheen gedraaid. Maar ik heb het tien jaar met haar uitgehouden. Ze was keihard en veeleisend en belde me gerust om twee uur 's nachts met een opdracht." Van het markante raadslid heeft Lin onnoemelijk veel geleerd. "Zo moest ik een lunch voor 800 bejaarden organiseren. Haar motto: hoe lang je er ook over doet, het komt af. Je mag nooit opgeven. Dat zeg ik nu ook tegen mijn medewerkers en mijn kinderen."

De westkust van de VS is populair bij Aziaten. In Seattle zijn zij met 14 procent de tweede etnische groep en inmiddels de latino's gepasseerd als grootste immigrantengroep. En hun aantal zal nog aanzienlijk toenemen.

Vice-directeur Lin rijdt de volgende ochtend een half uur extra om de verslaggeefster af te halen. Uit haar tas komen onverwachte cadeaus: een paraplu, warme kleren en zelfgemaakte mochi, een Aziatische lekkernij van witte rijst en een vulling van rodebonenpasta: "De truc is dat je goede kleefrijst gebruikt".

Zelfinzicht

De tijd om te ageren tegen seksisme in het management van bedrijven is gevolgd door een periode van zelfinzicht. Wat kunnen vrouwen zelf doen om hogerop te komen? Wat moet je daarvoor inleveren? Wat is een goede werk-leven balans? Jurist Anne-Marie Slaughter werkte als beleidsdirecteur voor Hillary Clinton toen die minister van buitenlandse zaken was.

Na twee slopende jaren in Washington D.C. nam Slaughter ontslag om bij haar tienerzonen te zijn. Haar essay 'Why women still can't have it all' in The Atlantic uit 2012 werd drie miljoen keer gelezen. Werkende moeders die hun kinderen voor hun ambitie laten gaan, haalden hun gelijk bij Slaughter. Die stelt dat bedrijven en overheid moederschap afstraffen en familie voor alles komt. Daarbij vergeten haar fans gemakshalve dat de jurist haar baan als hoogleraar aan de befaamde Princeton University weer oppakte.

Toen kwam het boek 'Lean In' (2013) van Sheryl Sandberg, directeur bij Facebook. Zij spoort vrouwen juist aan harder mee te doen en hoog te reiken. Zij moeten hun plek aan de vergadertafel innemen ondanks alle vooroordelen die nog steeds bestaan tegen vrouwen die weten wat ze willen. Want onderzoek wijst keer op keer uit hoe sterk onbewuste vooroordelen doorwerken: Een vrouw aan de top is een bitch, ambitie en succes zijn bij mannen een plus, maar bij vrouwen juist niet.

Vrouwen moeten zelfvertrouwen hebben, stelt ook de Taiwanees-Amerikaanse Lin. "Pas dan kunnen anderen zien dat zij het hebben. Ik maak elke taak af waarmee ze mij opzadelen. Sommigen noemen mij Dragon Lady."

Een drakendame met lang blond haar is Eileen Klein, in het zuidelijke en snoeihete Arizona. Al voor haar 50ste werd zij bestuursvoorzitter van een cluster van drie universiteiten in Phoenix, waar auto's en snelwegen het stadsbeeld domineren. "Het is geweldig om leiding te geven aan zinvol werk. En het is goed dat meer vrouwen begrijpen dat het ook aan hun eigen inzet ligt hoe ver je het schopt ", zegt zij als reactie op de Lean In-discussie. "Hoe je je voorbereidt in je carrière, wat je op je vork neemt, dat zijn zaken die bepalen waar je later uitkomt. Vrouwen laten vaak andere dingen voorgaan, maar soms gaat dat ten koste van jezelf." Je moet je eigen succes maken, zegt ook Klein. "Heb zelfvertrouwen, je moet heel assertief zijn. Wacht niet tot een ander jou een kans geeft." Een tip van Klein: zoek plekken waar vrouwelijke leiders en diversiteit welkom zijn. "Arizona heeft altijd vrouwelijke leiders gehad. Indiaanse stammen hadden al vrouwelijke chiefs. Alle mannen in het bestuur wilden dat ik voorzitter werd. Als mijn talenten hier niet welkom waren, ging ik ergens anders naartoe."

Er klinken geluiden dat Hillary Clinton het extra om de oren krijgt omdat zij als vrouw naar de hoogste positie reikt. Elke keer als zij hogerop wilde, daalde haar populariteit. Wat moet er gebeuren om vrouwelijk leiderschap in de VS te bevorderen? "We moeten bij meisjes andere kenmerken dan schoonheid waarderen, zoals onafhankelijkheid."

Stemmen

Na lang twijfelen is vicedirecteur Lin eruit. De geluidsopname uit 2005 waarin Donald Trump zijn octopusstrategie toelicht, gaf de doorslag: "Het is verkeerd hoe hij vrouwen behandelt." Lin gaat voor Clinton stemmen. De verhalen over seksueel geweld hebben haar gevoel versterkt dat 'vrouwen voor elkaar moeten opkomen'. "Zuid-Korea en Taiwan hebben al een vrouw als president. De VS hebben altijd de mond vol over gelijkheid. Het is de hoogste tijd om dat te bewijzen."

Bestuursvoorzitter Klein in Phoenix meent dat 'we moeten uitleggen dat vrouwen iets toevoegen'. Lin weet dat als geen ander. Jongere collega's komen bij haar met hun problemen en brengen als dank taart of cake mee. "Ik ben een soort moeder geworden." Die rol speelt zij ook als in een managementvergadering een ruzie doordreint. "Ik zeg dan dat we nú moeten beslissen en het later wel uitpraten. Zelfs als mannen iets fout doen, kunnen ze dat niet toegeven." Vrouwen denken dieper, vindt zij. Zij zien details. "Mijn mannelijke collega's zeggen 'goed cv'. Ik kijk of iemand een teamspeler is, denk aan de balans. Dat levert een gezonde organisatie op."

Bij de lunch in een populair dimsum-restaurant krabbelen kreeften boven het hoofd van Mei-Jui Lin in een aquarium. Ze is vegetariër, sinds een van haar drie dochters bij een ongeluk omkwam. "Zo blijf ik altijd aan haar denken. Het leven is heel fragiel, ook voor dieren."

Een tip van Lin voor vrouwen die carrière willen maken: doe vrijwilligerswerk. Als je met meer mensen werkt, zul je veel leren. Ze zullen naar je gaan luisteren en ook dat zal je helpen. "Wees behoedzaam, maar wees nooit bang. Met angst behaal je geen succes." In 2008 werd Lin als eerste vrouw voorzitter van de conservatieve Chinese vereniging in Seattle. "Sommige ouderen hebben mij enorm tegengewerkt. Maar uiteindelijk kende ik alle groepen en waren ze allemaal blij met me. Nu is een andere vrouw voorzitter, ik heb haar zelf opgeleid."

Na tien jaar werken voor het markante gemeenteraadslid was Lin in 1988 voor zichzelf begonnen. Met haar man ging zij in het vastgoed. "Dat verdiende heel goed." Het is te zien aan de enorme villa die het echtpaar op een heuvel met uitzicht op het Meer van Washington heeft laten bouwen.

Lin werkt nu alweer twaalf jaar bij VoiceBox. Haar man kon voor de kinderen thuis zijn als zij op reis ging. Altijd kookt Lin vooruit. "Ik maakte wel 300 dumplings. Mijn man warmde die dan op, hij is geen goede kok." Ook deze middag haalt ze in een Japanse super een runderbraadstuk, zodat de achterblijvers niet verhongeren als zij in China zit. "Mijn kinderen zijn heel verstandig. Alles komt goed, zeggen ze. Daardoor kan ik werken zonder schuldgevoel en zonder hun steeds te bellen."

Wie geslaagd is in het leven moet iets teruggeven, is een ander motto van vice-directeur Lin. Dus werkt ze met de Taiwanese studentenvereniging van Noordwest-Amerika. En speurt ze in haar eigen bedrijf naar jong talent. "Vrouwen zijn vaak niet zo flexibel, ze willen bijvoorbeeld niet reizen. Dat vermindert de opties. Het is niet makkelijk iemand te vinden want er komt veel bij kijken. Ervaring, kennis, sociale vaardigheden, je mening kunnen verwoorden. Het kost echt jaren als ze net van school komen. Dan moet ik bijvoorbeeld zeggen: Val je collega niet als een slangenmens om de schouders. Sta rechtop."

Statistieken en enquêtes wijzen uit dat het heel langzaam gaat met gender-gelijkheid op de werkvloer. In het huidige tempo kost het de Amerikanen nog tientallen jaren om die situatie te bereiken. Vrouwen krijgen minder betaald, mannen krijgen vaker opslag en hebben dertig procent meer kans op promotie. Die kloof wordt groter naarmate je stijgt in het management. Maar er is ook goed nieuws. Het aantal vrouwelijke commissarissen is gegroeid naar bijna twintig procent. In Nederland is het dit jaar gestegen tot 23 procent, maar moest tweederde van de nieuwelingen uit het buitenland gehaald worden. Door het stijgend aantal vrouwelijke commissarissen zal op termijn ook het aantal directrices toenemen, is de gedachte.

Initiatieven

Bovendien zijn er in de VS talloze initiatieven gaande om meer vrouwen in de raad van commissarissen van bedrijven te krijgen. "Dat is mijn passie", zegt hoofdjurist Connie Collingsworth van de Bill & Melinda Gates Foundation in Seattle die een vermogen heeft van 36 miljard euro en vorig jaar 3,8 miljard euro uitgaf aan goede doelen. In die miljoenenstad huizen innovatieve bedrijven als Amazon, Starbucks en Boeing, die de mond vol hebben van diversiteit en gelijkheid. Maar daarover een interview geven aan Trouw, wijzen ze alle drie af.

De Gates Foundation heeft niets te verbergen. Collingsworth (58) schuift direct een printje naar voren waaruit blijkt dat haar juridische afdeling ruim tachtig procent vrouwen en 23 procent 'mensen met een kleur' werk biedt. "Reken maar dat ik de beste mensen huur", begint zij het gesprek in het hoofdkantoor. Een non-profitorganisatie trekt van nature meer vrouwen aan. Maar de stichting is een van de weinige grote werkgevers die inclusiviteit op alle afdelingen van het bedrijf in de gaten houdt, bij werknemers en bij gesteunde doelen. Precies zoals genderexperts adviseren.

"Als iemand mij een eenzijdige lijst met kandidaten brengt, mag het gelijk over." Het is een uitspraak die cruciaal is voor het opheffen van ongelijkheid en die Collingsworth kenmerkt: de aanvoerlijn vol krijgen met vrouwelijk talent.

"Als er meerdere vrouwen in een raad van commissarissen zitten, is dat geen toeval. Iemand heeft de toon gezet, dat is heel belangrijk." De hoofdjurist doet dat onder meer via de organisatie DirectWomen. Die weet al tien jaar via netwerken en een jaarlijkse cursus steeds meer topadvocates in besturen van grote bedrijven te krijgen.

"We zijn voorbij de horde dat heren bestuurders geen vrouw willen. Elke raad beseft dat het diverser moet qua samenstelling. Zo ben ik commissaris bij een bank, als enige vrouw met 14 mannen. Zij willen best een tweede vrouw erbij, maar weten niet wie, omdat ze gewend zijn alleen maar in hun eigen kringetje te kijken." Het old boys network leeft nog volop. Maar omdat de maximumleeftijd in de VS voor een commissaris 75 jaar is, weet Collingsworth dat de komende jaren veel grijze mannen terugtreden. Zij kijkt permanent uit naar wie het straks kan overnemen. "Als je vijf heel goede vrouwen presenteert, zegt niemand nee."

Kinderen en reizen

De hoofdjurist reageert als zij een lezing geeft wel eens op die stelling van Anne-Marie Slaughter, dat vrouwen nog steeds niet alles kunnen hebben: "Dat kan wél, maar niet tegelijkertijd. Veel reizen én kleine kinderen hebben is niet realistisch. Maar als ze ouder zijn wel." Ik kan niet koken, vervolgt ze met van pret glanzende ogen. "Ik heb nooit koekjes gebakken, maar er was wel altijd eten voor mijn twee dochters. Je moet prioriteiten stellen, ook met tijd. Wat is belangrijker, je kinderen voorlezen of het huis poetsen?" Collingsworth ziet hoe makkelijk het was om tegen het establishment te schoppen en verandering te eisen. "Maar vrouwen moeten ook bij zichzelf vooroordelen bestrijden."

De volgende dag organiseert de Bill & Melinda Gates Foundation toevallig een workshop over onbewuste vooroordelen. Een voorbeeldje: "Als je iets niet doet omdat je bang bent dat ze je anders een bitch vinden, dan houd je jezelf in." Geef vrouwen meer verantwoordelijkheid, moedig hen aan met uitdagingen, adviseert zij managers. De tip van Collingsworth voor carrièretijgers: "Vrouwen hebben meer controle dan zij zich realiseren. Toen ik destijds mijn baas voorstelde dat ik twee jaar verlof nam om een kind te krijgen, wilde hij me daarna wat graag terug hebben."

Iets dergelijks maakte vicedirecteur Mei-Jui Lin van VoiceBox ooit mee. Nadat ze voor het eerst bevallen was, zat ze dagelijks huilend in haar auto naar het werk omdat ze haar baby moest achterlaten. Toen zij de knoop had doorgehakt en bij bazin Chow haar ontslag aanbood, zei die keiharde zakenvrouw en politica: "Dan zet je hier toch een wiegje neer".

De topjurist van de Gates Foundation is optimistisch. Net als Eileen Klein in Phoenix en Mei-Jui Lin in Seattle kreeg zij van jongs af aan de boodschap mee dat zij recht had op een plek aan de vergadertafel en dat een meisje tot alles in staat is. Haar dochters zijn nu volwassen en vragen hun moeder steevast om carrière-advies. Zij observeert: "Jongeren denken volkomen anders over werk. Zij hebben liever bijkomende voordelen zoals ouderschapsverlof en korter werken dan een hoog salaris."

Werktijden

De lange uren die Lin maakt - van grofweg zeven uur 's ochtends tot half negen 's avonds - zullen weinigen ambiëren. Collingsworth vertelt dat Amazon net beleid heeft geïntroduceerd om 30 uur te werken met behoud van secundaire arbeidsvoorwaarden, wat een unicum mag heten in de VS.

"Het gaat nog een generatie duren en er zijn genoeg beren op de weg. Maar de verandering is ingezet."

undefined

Het Amerikaanse old boys network

Voor het selecte groepje topvrouwen was 2015 volgens Fortune 'een verschrikkelijk jaar' omdat steenrijke aandeelhouders hen aanvielen: Mary Barra van General Motors, Indra Nooyi van PepsiCo, Ellen Kullman van chemiereus DuPont en Ursula Burns van Xerox kunnen erover meepraten.

Irene Rosenfeld van Mondelez, voorheen Kraft Foods, klaagde in The Wall Street Journal dat ze een kwart van haar tijd kwijt was aan het afhandelen van eisen van twee activistische aandeelhouders. Die zijn uit op snelle winst, eisen vertrek van de directeur, verkoop van een bedrijfstak of een commissaris in de raad van bestuur.

Een invloedrijk voorbeeld is de 74-jarige miljardair Nelson Peltz van Trian Fund (waarde 13 miljard) dat verdient aan het splitsen en reorganiseren van bedrijven. Maandenlang eiste hij van Kullman splitsing van DuPont. Zij won de strijd maar verloor haar baan en trad in oktober 2015 terug. Fortune vroeg zich al af of 'Peltz een kruistocht tegen vrouwelijke topdirecteuren voert'.

Christine Shropshire, hoogleraar management aan de Arizona State University, onderzocht het fenomeen en noemt haar binnenkort te verschijnen wetenschappelijke artikel: 'Lopen op gebroken glas'. Zij ontdekte dat vrouwelijke directeuren 27 procent meer kans lopen op tegenwerking van activistische aandeelhouders. "Verbijsterend en deprimerend." Shropshire richtte haar onderzoek op 85 vrouwelijke benoemingen tussen 2003 en 2013 bij bedrijven in de Standard&Poor's 1500 en vergeleek ze met bijna identieke firma's met een man aan de top.

Een op de vier vrouwen wordt doelwit, terwijl mannen amper risico lopen. Waarom? "Het komt deels door vooroordelen", zegt Shropshire in haar werkkamer in Phoenix. Overal staan foto's van haar blonde peuter, die verklaren waarom de triatlon er voor haar de laatste jaren bij is ingeschoten. Vrouwen gaan door als communicatiever en 'misschien vinden de activisten hen daarom makkelijker te beïnvloeden of te bedreigen'. Of ze reageren op de koersdaling, die steevast een maandlang aanhoudt als een vrouw wordt benoemd - en overslaat op andere door vrouwen geleide bedrijven. Het idee van (vooral mannelijke) beleggers en investeerders: zij kan het toch niet.

De opkomst van hedgefund-leiders - in de jaren tachtig verafschuwd als piraten die bedrijven overvielen - als activistische aandeelhouders is relatief nieuw. "Sommigen zijn oudere mannen die miljarden beheren en verslaafd zijn aan hun groeiende rol als beroemdheid", verklaart Shropshire. Als er eenmaal een vrouw op de radar opdoemt, haken andere activisten aan 'en raakt ze ze nooit meer kwijt'.

"Meestal krijgen de activisten hun zin", zegt Shropshire. Het is nog niet onderzocht hoe wijd vertakt het netwerk van deze mannelijke miljardairs in grote bedrijven al is, "maar de bestuursleden die zij leveren, zijn allemaal mannen. Dus is er wéér een horde die de opkomst van vrouwen vertraagt".

Shropshire noemt een al wel onderzocht genderfenomeen: "Als analisten de kwaliteit van de nieuwe directeur aanprijzen, is dat voor mannen een plus. Voor vrouwen werkt het averechts. Het aandeel zakt."

Britse onderzoekers bedachten de term 'de glazen klif' als variant op het glazen plafond. Als het slechter gaat met een bedrijf, mag vaker een witte vrouw of iemand met een kleur de crisis proberen te bezweren, zoals Marissa Mayer sinds 2012 bij Yahoo. Als het mislukt komt er weer een man, wat het 'redders-complex' is gedoopt.

Dan is er nog de onuitroeibare double bind: een vrouw mag assertief zijn, maar niet agressief. Glimlachen, maar niet te veel. Wie nog stevig in het zadel zit, is Indra Nooyi van PepsiCo. "Zij heeft miljardair Peltz bestuurszetels gegeven, maar buigt niet voor zijn eis het bedrijf te splitsen. Nooyi is een keiharde onderhandelaar, maar geeft thuis ook feestjes voor werknemers." Zo zit de wereld voor vrouwen in elkaar. "Je moet de juiste balans vinden."

undefined