Vrijwilligers verrichten medische handelingen waarvoor ze geen opleiding hebben, tegen hun zin

Een vijfde van de vrijwilligers in de zorg verricht medische handelingen waarvoor eigenlijk een opleiding is vereist. Dat komt door tekorten in de thuis- en verpleegzorg en is gevaarlijk omdat patiënten zo geen verantwoorde hulp krijgen.

Dat blijkt uit een tweejarig onderzoek onder 5200 vrijwilligers door de Universiteit van Humanistiek in samenwerking met Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk. In totaal zijn er ongeveer een miljoen vrijwilligers actief in de zorg. Aangesloten bij een van de tientallen vrijwilligersorganisaties bieden zij – incidenteel of regelmatig – gezelschap aan eenzame en kwetsbare mensen, of doen bijvoorbeeld boodschappen voor patiënten. Mantelzorgers zitten niet in die groep en ook niet in het onderzoek.

De vrijwilligers zien zich soms genoodzaakt om bijvoorbeeld een katheter of infuus in te brengen tijdens een huisbezoek. Anderen moeten eten geven aan patiënten met slikproblemen, medicatie toedienen of mensen met dementie of complexe rouw ondersteunen. Een vrijwilligster vertelt in het onderzoek dat ze een neussonde had teruggeduwd bij een patiënt omdat er geen thuiszorg in de buurt was. Hij had die sonde nodig voor voeding. Daarvoor kreeg ze later een vermaning, ‘terwijl die man er anders niet meer was geweest’.

Werkdruk

Onderzoeker Anja Machielse legt uit hoe het soms zo ver kan komen. “Neem de betaalde thuiszorgmedewerker die het drukker heeft omdat steeds meer mensen thuis worden verzorgd. Zij neemt een vrijwilliger mee om na afloop van haar medische handelingen nog even te blijven kletsen met de patiënt. Vervolgens komt ze in de knel met haar strakke werkschema en vraagt die vrijwilliger om wat van de handelingen over te nemen.”

Het is volgens Machielse een constante worsteling. “Als de vrijwilligers hiermee doorgaan, leven ze met de angst te worden aangeklaagd als iemand erachter komt. Maar als ze niets doen, krijgt de patiënt geen hulp. Geen medicijnen bijvoorbeeld, of er is geen ondersteuning voor iemand die door psychische problemen tussen zijn eigen vuilnis leeft.” Het rapport vat dit als volgt samen: “Als het huis in brand staat ga je blussen en je niet afvragen waarom jij degene bent die dat moet doen en of dat wel terecht is”.

Volgens de onderzoekers verwachten gemeenten steeds meer van deze onbetaalde krachten. Sinds de decentralisatie in 2015 hebben gemeenten meer zorgplichten. Bestuurders hopen minder beroep te hoeven doen op betaalde hulp door vrijwilligers in te zetten, aldus het onderzoek.

Langer thuis

Beleid om patiënten langer thuis te laten wonen, maakt dat vrijwilligers met zwaardere gevallen te maken krijgen. Zo komen zij vaker psychiatrische problemen tegen bij de mensen bij wie ze langsgaan. “Ze schrijven zich in om een maatje te worden van iemand die eenzaam is, maar worden bij aankomst buitengesloten, uitgescholden of blootgesteld aan persoonlijkheidsproblemen. Voorheen zou daar een professional op worden gezet.”

Toch durven zij dit alles vaak niet te zeggen tegen de leidinggevende, zegt Machielse. “Die benadrukt namelijk dat niemand iets mag doen waarvoor hij niet is opgeleid. Vrijwilligers vrezen sancties als ze eerlijk zijn over hun werkelijke taken.”

De bestuurders van vrijwilligersorganisaties zouden daarom meer begrip moeten tonen voor een deel van die grensoverschrijdingen, vindt zij. Dat betekent niet dat alles maar moet kunnen, maar wel dat ze inzien dat deze vrijwilligers soms niet anders kunnen dan zo’n medische handeling verrichten. Ook zouden lokale overheden meer oog moeten hebben voor de organisaties van vrijwilligers. Die geven in dit onderzoek aan zich te weinig gehoord te voelen bij gemeentelijk beleid.

Lees ook:

De zorg zoekt ruim 100.000 mensen, met name door vergrijzing

Tussen de 120.000 en 130.000 vacatures moeten zorgorganisaties dit jaar opvullen, maakte het UWV eerdit dit jaar bekend. En dat terwijl ze toch al moeite hebben goed personeel te vinden.

Er werken meer zzp’ers in de zorg, daarvan zijn mensen in vaste dienst de dupe

Zzp’ers in de zorg houden de regie over hun werk. Hierdoor worden vaste medewerkers zwaarder belast.