Vrijwillig werken voor Jezus en zijn moeder

George Hermelijn en Marcel van den Berg, prille kosters van de Margarita Maria-parochie in Tilburg, hadden een lastige start. "We zijn weleens vergeten de hosties klaar te leggen", bekent Hermelijn. Collega-koster Van den Berg biecht op zijn beurt op dat hij, met de processie al in aantocht, de klokken maar net op tijd heeft weten te luiden.

Hermelijn en Van den Berg, beiden trouwe kerkgangers, zijn sinds begin van het jaar onbezoldigd koster in hun parochie. Het duo nam de taak op zich nadat bleek dat hun kerkgebouw ondanks een fusie met andere parochies, een jaar langer open zal blijven dan gepland. Hermelijn: "Onze voorgangers hadden niet op deze doorstart gerekend. Nu zijn wij de kosters."

Wegwijs zijn ze nauwelijks gemaakt. "De laatste werkdag van de vorige kosters omvatte onze hele inwerkperiode", legt Van den Berg uit. Hermelijn, een vlotte zestiger met een administratiekantoor, blijft er laconiek onder. Evenals Van den Berg (48), biostatisticus, die bezig is met de oprichting van een katholieke school. 'Al doende leert men', was noodgedwongen hun credo.

De laatste drempelwachter van de Heer, zoals de koster ook wel wordt genoemd, is tegenwoordig, zeker in rooms-katholieke kring, vrijwel zonder uitzondering een vrijwilliger. Die werkt als zondagskoster, uitvaartkoster of koster-voor-door-de-week en doet vrijwel altijd in deeltijd wat de praktisch overal wegbezuinigde beroepskoster in zijn eentje deed. In het bisdom Den Bosch gaat het om zo'n tweehonderd mannen en vrouwen. Die zorgen er soms naast een baan en een gezin, maar meestal na hun pensionering, voor dat er eucharistievieringen kunnen worden blijven gehouden.

undefined

Ontmoeting

"De koster moet de liturgie - dat wil zeggen: de ontmoeting tussen God en de mensen - mogelijk maken, en ervoor zorgen dat die optimaal verloopt", vertelt Ellen Kleinpenning. De theologe, in dienst van het vormingscentrum van het Bisdom Den Bosch, spijkert de nieuwelingen al jaren bij. "Vaak is hen wel verteld wat zij moeten doen, maar de kosters zijn niet altijd op de hoogte van de samenhang en de betekenis van de rituelen."

Kleinpenning neemt dit najaar gedurende vijf avonden veel voorkomende praktijkvoorbeelden door: Welke lezingen zijn bedoeld voor de tweede adventszondag? Als Maria ten Hemelopneming op een doordeweekse dag valt, mag de viering ervan dan worden verplaatst naar zondag, omdat er dan meer kerkgangers zijn?

Behalve de Tilburgse kosters Hermelijn en Van den Berg zijn er dertien deelnemers aan de kosterscursus, zestigers en een aantal veertigers. Het is een handjevol afgezet tegen de driehonderd kosters die een jaar of tien geleden de cursus volgden.

Met zijn nette zwarte schoenen onder een zwarte broek, een V-hals vest met brede gekleurde banen en, afgezien van een krans haar, een kaal hoofd, heeft Piet van de Veerdonk (66) nog het meest weg van de aloude koster. Hij is de jongste van de vier vrijwilligers die in de Petrus-Emmausparochie in Heesch de kosterstaken op zich hebben genomen. "De andere drie, zeventigers, zijn dit jaar met Pasen begonnen."

Voor van de Veerdonk is het geen probleem hen in te werken. "Het geloof is een rode draad in mijn leven. Na de basisschool gingen er vrienden het klooster in. Bij mij kwam dat er niet van omdat ik niet zo'n geweldige leerling was." Nu kan hij zich alsnog voor de kerk inzetten, na jarenlang een eigen restaurant te hebben gerund. Van de Veerdonk: "Ik was toch al gewend te werken tijdens zon- en feestdagen."

Ook al ligt het bestuur van het bisdom Den Bosch onder vuur van een deel van de parochianen die zich na een reorganisatie niet meer thuisvoelen in samengevoegde parochies, er zijn nog steeds vrijwilligers die het visitekaartje van de kerk willen zijn. Volgens Kleinpenning horen de kosters dan ook tot de hardcore vrijwilligers. "Ik zal niet zeggen dat zij meer of echter gelovig zijn dan anderen, maar in de loop van de jaren heb ik gemerkt dat kosters heel trouw zijn. Waar anderen afhaken, gaan de kosters door."

Kleinpenning snapt waarom dat zo is. "De geloofsbeleving verdiept zich zodra je er meer van afweet." Over het algemeen wordt de liturgie - de gebeden, handelingen en gezangen - volgens haar niet begrepen. Dat komt doordat mensen die niet meer van huis uit meekrijgen en nog maar amper in de kerk komen. Ook doet de rooms-katholieke kerk weinig aan onderricht. "En dat terwijl de liturgie van de kerk zo mooi is. Een koster dringt daar tijdens het werk in door en ontdekt zo de rijkdom.

Het is lang geleden dat er kosterdiploma's werden afgegeven, maar het takenpakket is nog steeds veelomvattend. Behalve een behoorlijke dosis sociale vaardigheden - de koster is het eerste aanspreekpunt voor parochianen - horen daar praktische handelingen bij als het openen en sluiten van het kerkgebouw, het aansteken van de kaarsen, het luiden van de klok(ken) en het stofzuigen van de rijstkorrels na een trouwerij. Maar er zijn ook meer inhoudelijke aspecten, zoals het klaarleggen van het priestergewaad met de kleur die bij de katholieke agenda past en het kiezen van lezingen en gezangen.

undefined

Voetbalvereniging

Het praktische deel gaat Suzanne van Vugt (42, rode broek en vlot jasje) goed af. Zij is inmiddels vier jaar zondagskoster in de Johannes XXIII-parochie (Berkel, Enschot, Biezenmortel, Udenhout). Na haar verhuizing naar Berkel-Enschot besloot Van Vugt vrijwilligerswerk te gaan doen. "Bij de voetbalvereniging, of voor de kerk, dat maakte mij niet uit."

Diepgang ontbrak bij haar tot nu toe grotendeels. "Ik doe wel bepaalde dingen, maar de achterliggende gedachte ken ik niet altijd. Zo heeft de pastoor een hele rij kazuifels in de kast hangen waarvan hij er een paar maar zelden draagt." De facilitair medewerker bij de Rabobank is geïnspireerd geraakt door de cursusbijeenkomst. "Ik denk dat ik in de sacristie de kast met de liturgieboeken eens openmaak en die bekijk. Het gaat nu voor mij leven."

Ooit begonnen als een opstapje naar het priesterschap - het kosterschap gold als een lage inwijding - zijn er nog steeds mensen die zich geroepen weten. Nellie van Kreij (67), voormalig catering-medewerkster, is samen met haar man fulltime koster in de Sint Jan in Kaatsheuvel. Het verzoek koster te worden was aan haar man gericht, maar het was Van Kreij die het met beide handen aangreep. "Het geeft me rust en vreugde om voor Jezus en zijn moeder te werken. Onze lieve Heer heeft me teruggestuurd naar mijn geboorteplaats Kaatsheuvel om hem daar te komen dienen."

undefined

Kostersbonden

Binnen de rooms-katholieke kerk werken naar schatting 25 kosters in loondienst. In 1950 telden de rk-kostersbonden rond de duizend leden. In 1970 was dat gehalveerd, in 1980 verder gedaald naar 125 en in 1990 waren er vijftig over. De Interdiocesane Kostersbond St. Willibrord en de zelfstandige bonden in de bisdom Roermond en Den Bosch zijn opgeheven.

De Protestantse Kerk heeft zo'n 550 beroepskosters, van wie ongeveer de helft is aangesloten bij de CNV Kostersbond. Op het hoogtepunt, in de jaren zestig, waren er duizend beroepskosters. Vrijwilligers met kosterstaken kunnen zich aansluiten bij de Vrienden van de CNV Kostersbond.

undefined