Vorig jaar in Mariënbad
Vorige week overleed, 85 jaar oud, de Franse schrijver Alain Robbe-Grillet. Eerlijk gezegd heb ik van zijn werk niets gelezen. In de jaren vijftig stond Robbe-Grillet aan het roer van een nieuwe stroming in de literatuur, de zogeheten nouveau roman. In die stroming moesten alle geldende romanwetten eraan geloven, maar eigenlijk waren die mij nogal dierbaar. Geen plot meer, geen geloofwaardig personage, niks eenheid van plaats, tijd en handeling, maar de pure taal – het lokt me ook nu nog niet.
Toch stond Robbe-Grillets naam in mijn geheugen gegrift, als scenarioschrijver van de film ’L’année dernière à Marienbad’, uit 1961, die hij met Alain Resnais maakte. Ik moet hem later hebben gezien, in mijn studietijd ergens eind jaren zeventig. Hoe dan ook – die beelden hebben me nooit meer verlaten.
Vorige week kon ik in een onvolprezen Utrechtse videotheek – Godzilla – nog een allerlaatste videocassette huren met ’L’année dernière’, de eigenaar bood zelfs nog een videorecorder aan om hem te kunnen afspelen. Ik wilde nog eens zien waarom die beelden zo waren blijven hangen, welke kracht ze na zoveel jaar nog zouden hebben.
Mijn jonge zonen waren er getuige van hoe ik de cassette in de machine plaatste en hoe op het scherm onderin het woord tracking verscheen – we gingen echt afdalen in de filmgeschiedenis.
Tja, het duurde maar een paar minuten of een hoongelach zette in. De kopie was niet al te best en de zonen keken hun vader aan of hij soms gek geworden was. Waren ze zo geletterd geweest dan hadden ze gevraagd waar die geloofwaardige personages waren, of het plot, of die eenheid van plaats, tijd en handeling – want nu zagen ze de camera minutenlang glijden langs gestucte plafonds, muren en gangen, begeleid door desolate orgelmuziek en tekstflarden over stille kamers, dikke tapijten, en over eindeloos dolen, wachten, herinneren.
Het was in hun ogen nog erger dan ’The Story of the Weeping Camel’, tot nog toe het dieptepunt in hun cinematografische ervaring. Ik zette ze de deur uit en ging er nog eens goed voor zitten, want bij mij ging het er nog in als koek, die camera die traag voorbij glijdt aan roerloze mensen in smoking en avondkleding en een man die een vrouw ervan probeert te overtuigen dat hij haar zag vorig jaar, hier in dit dure kuurhotel in Mariënbad, en er was toch een liefde tussen hen toen, maar zij weet van niks en wij weten het ook niet. Is het de fantasie van de man, is het de verdringing van de vrouw? En is er een schot gelost?
Die labyrintische gangen, de valse perspectieven, de trompe l’oeils, al die dingen daarin, de spiegels, de standbeelden, het meubilair, de schijndode mensen, het is alsof die camera het geheugen zelf filmt. En in het mijne liet ze die beelden achter. De beklemming, de inertie, de weelde – ze gaan voorgoed gekleed als hotelgasten in smoking, zwijgend aan speeltafels gezeten.
