Voorkom dat bestuurder een zonnekoning wordt

Ondernemende bestuurders worden ze genoemd. Ze willen met 'hun' onderwijsinstelling, woningcorporatie, ziekenhuis, gemeente of provincie grootse plannen realiseren en vergeten niet goed voor zichzelf te zorgen. Want hun inspanningen en hun opofferingen moeten wel worden beloond.

Steeds meer wordt duidelijk dat bestuurlijke affaires, zoals recent bij onderwijskoepel Amarantis, woningcorporatie Vestia en de provincie Noord-Holland, worden veroorzaakt doordat de eigen richting hoogtij viert. Dan blijkt dat die bestuurders geen controle en vooral geen pottenkijkers nodig hebben. De raad van toezicht wordt op afstand gezet. Dat is wel zo gemakkelijk voor die raad en de riante financiële vergoeding is dan gemakkelijk verdiend. Bestuur en raad van toezicht - veelal gelijkgezinden, in een sfeer van coöptatie samengesteld - dansen in tevredenheid om elkaar heen.

Vrienden en bekenden uit hun netwerk van projectontwikkelaars, aannemers, (financiële) adviseurs en bankiers - kortom belanghebbenden, waterdragers en profiteurs - worden op kosten van de organisatie ingeschakeld. Langzaam maar zeker wordt het belang van de organisatie voor het privébelang van de bestuurder ingewisseld. Door het, op kosten van de eigen organisatie, inhuren van deze hofhouding wordt de ambtelijke dienst op afstand gezet. Regels en procedures zitten immers de uitvoering van grootse bestuurlijke plannen in de weg. Het is voor de ambtelijke dienst moeilijk door dit relatienetwerk heen te breken.

In hun scoringsdrang verliezen de ondernemende bestuurders het risicoprofiel van hun handelen steeds meer uit het oog; het zonnekoning-gedrag is geboren. De zonnekoning functioneert in zijn zelf geschapen grootsheid. Hij waant zich onaantastbaar en verliest het zicht op de werkelijkheid, de scherpte van het zuivere oordeel en het inschatten van risico's. Nog een stap verder in dit egocentrische denkpatroon en het graaigedrag is geboren: hoge declaraties, privé-etentjes en privé-aankopen ten laste van de organisatie. Onvoldoende duidelijk is dat het hier gaat om valsheid in geschrifte en misbruik van bevoegdheden. Er moet dan ook nadrukkelijker worden gekeken naar mogelijke strafbare feiten en misbruik van bevoegdheden.

Dit soort bestuurder gedraagt zich als leider die de ambtelijke dienst op autoritaire wijze duidelijk maakt dat de door hem uitgestippelde marsroute moet worden gevolgd. Omdat tegenspraak niet wordt geduld - dit brengt zijn doelstellingen in gevaar - komen hij en zijn kring van relaties in een gevaarlijke tunnelvisie terecht.

Hoe kunnen bestuurscolleges en ambtelijke diensten worden beschermd tegen de ondernemende bestuurder en zijn relatienetwerk? In de eerste plaats: organiseer kritische zin en tegenspraak in het bestuurscollege. Voor het non-interventiebeginsel is geen plaats. Bestudeer dossiers nauwkeurig en ga met elkaar de achtergronden na. Wees scherp op mandateringen en zorg ervoor dat een verleend mandaat niet wordt overschreden of oneigenlijk gebruikt.

Verder is het zaak dat dossiers compleet zijn als ze in het bestuurscollege worden behandeld en dat ze zijn voorzien van ambtelijke adviezen, zeker bij gevoelige dossiers over ruimtelijke ordening, aanbestedingen, deelnemingen, uitbestedingen, inhuur van derden en financieringen. Ook moeten contacten van bestuurders met derden zich in aanwezigheid van ambtenaren afspelen, zodat niet alleen gemaakte afspraken in het dossier terecht komen, maar ook kritisch kan worden beoordeeld wat de afspraken inhouden en of ze passen binnen de regels, procedures en de gedragscode van de organisatie. Het ligt op de weg van de bestuursvoorzitter ervoor te zorgen dat er in het college op deze manier wordt gewerkt. Hij of zij heeft de verantwoordelijkheid voor de integriteit van de organisatie.

Als deze lessen worden toegepast, kan misschien een einde komen aan de reeks ontluisterende affaires waarin falende bestuurders, omkoopaffaires, vriendendiensten en zelfverrijking de boventoon voeren.

undefined