Het uitje begint al bij aankomst in de oude haven van Muiden. De reis met de veerboot naar Forteiland Pampus is een aangename twintig minuten varen. In de verte is de vuurtoren van Marken te zien.Het eiland zelf is klein, maar heeft een grote geschiedenis. Het werd gestort en gebouwd op palen in 1887, op een uitloper van de Utrechtse heuvelrug. Het was een sluitstuk van de Stelling van Amsterdam: een verdedigingsring van 46 forten, dijken en sluizen om de vijand buiten de stad houden door land onder water te zetten. Sinds 1996 staat de Stelling op de lijst van Unesco Werelderfgoed.

Nu is er een gloednieuwe attractie om de bezoekersaantallen van 55.000 per jaar op te krikken naar 80.000. Bezoekers klimmen in het fort een trapje op naar een mand van een ballon. Dan begint een panoramavlucht over de 135 kilometer lange stelling langs eindeloze weilanden en talrijke waterwegen, waarbij af en toe de wind door je haren waait. De verteller neemt het perspectief van aeronaut Léon Mary die in 1891 een tocht boven Amsterdam aanbod ‘met zijn grooten Ballon’. Van de stelling in aanbouw wist de bevolking toen niets: het was een geheim militair project.

Van ruïne tot Werelderfgoed

“Ik zou zo een tweede keer willen”, zegt Véronique van der Schans als zij na afloop uit de ‘gondel van de ballon’ is afgedaald. Zij is met haar Probusclub, een gezelschap van zo’n dertig gepensioneerden uit Arnhem, een dagje uit naar Pampus. “Een van onze leden is Bert Kuiper, burgemeester van Muiden tussen 1985 en 1990 en destijds een van de pioniers die het forteiland gered hebben.” Van der Schans vindt het belangrijk om met dit uitstapje meer over de geschiedenis van Nederland te leren.

Pampus heeft een lange weg afgelegd van de ruïne die het in de jaren tachtig was naar de moderne attractie van nu. Toevallig was het juist die burgemeester Kuiper, die zich toen het lot van het verlaten eiland aan trok”, vertelt Anouschka Zanolla van Forteiland Pampus. “Het is in feite het boegbeeld van de Stelling van Amsterdam.“ Heel veel inzet en investeringen later is het Forteiland goed toonbaar. “Maar het onderhoud kost jaarlijks anderhalve ton, wat wij eigenlijk niet kunnen opbrengen.” Daarin moet de virtuele ballonvaart verandering brengen.

Rond het eiland zwemmen

Elk uur is er een gratis rondleiding door vrijwilligers langs wat een huis lijkt, maar in feite een Duitse bunker was, en door het fort. In het fort vertellen diverse ruimtes een ander verhaal, bijvoorbeeld over de verschillende kanonnen die er waren en de bijbehorende geluiden. Ook komen de fortwachters van vroeger en hun gezinnen aan het woord. Fortwachters zijn er nog steeds, maar nu om ’s nachts ongenode feestvierders te verjagen. In de fortgracht staat een foto-expositie van de andere forten van de Stelling en de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Buiten kunnen gasten op het terras zitten, wandelen, een rondje eiland zwemmen. En voor het eerst de hele zomer kamperen. Zanolla: “Pampus wordt geen camping, ’s ochtends vroeg ruim je je tentje weer op. Met de opbrengst gaan we het toiletgebouw van de officieren opknappen. Er is riolering noch wateraansluiting. Daarom gaan we proberen zelf water te maken.” De enige wanklank bestaat uit de stinkende dieselboten die de overtocht verzorgen. “Die willen we uiterlijk in 2023 vervangen door e-boten.”