Voor iedereen een eigen Anne Frank

De vele gedaanten die Anne Frank heeft aangenomen sinds de publicatie van haar dagboek in 1947 zullen opgeld blijven doen doen. Anne Frank stond de afgelopen decennia symbool voor het Joodse lijden, maar groeide ook uit tot 'universeel slachtoffer van al het kwaad in de wereld'.

Die beelden zullen naast elkaar blijven bestaan, voorspelt David Barnouw in zijn gisteren verschenen boek 'Het fenomeen Anne Frank'. Barnouw, onderzoeker en voorlichter bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (Niod), heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot Anne Frank-expert.

Hij verklaart het succes van het dagboek van Anne Frank uit de onbevangenheid waarmee ze het heeft geschreven. Ruim twee jaar lang, van juli 1942 tot augustus 1944, hield Anne een dagboek bij tijdens de onderduik met haar ouders en zus in het achterhuis aan de Prinsengracht in Amsterdam. De schuilplaats van de Joodse familie Frank werd uiteindelijk door de Duitse Sicherheitsdienst ontdekt en de bewoners gearresteerd. De toen vijftienjarige Anne en haar twee jaar oudere zus Margot vonden eind maart, begin april 1945 de dood in het Duitse concentratiekamp Bergen-Belsen.

Na de oorlog kwam Anne's dagboek boven water. Het is in meer dan zestig talen vertaald in een oplage van twintig miljoen exemplaren. "Anne Frank had door haar leeftijd nog geen sluitende ideeën over de maatschappij, over godsdienst of over 'het leven'. Het is bijna allemaal open, en juist omdat zij haar geschriften niet meer kan uitleggen, kan iedereen zijn of haar eigen beeld van Anne Frank creëren", stelt Barnouw.

Dat is de afgelopen decennia in ruime mate gebeurd. Eerst was er alleen het dagboek, in Nederland uitgegeven als 'Het Achterhuis'. De toneelbewerking (door een Amerikaanse scenarioschrijver) droeg vanaf 1955 sterk bij aan de beeldvorming van een 'vrolijke spring-in-'t veld die gewoon verliefd wordt en soms diepzinnige gedachten heeft. Anne Frank is nu ook eerder symbool van het universele lijden van de mens dan dat ze dienstdoet als the voice of six million vanished souls.'

De Holocaust verdween in de Amerikaanse toneelbewerking en ook in de film (1958) naar de achtergrond, tot ergernis van Joodse overlevenden en nabestaanden. Barnouw: "Er werd ook van uitgegaan dat Amerikaanse Joden geen zin hadden door de Europese oorlogsgruwelijkheden achtervolgd te worden, en zeker niet tijdens een avondje uit".

Over de authenticiteit van het dagboek is veel te doen geweest. Anne Frank heeft een groot gedeelte van haar oorspronkelijke dagboek in 1944 zelf nog herschreven, met de gedachte dat het na de oorlog in boekvorm zou kunnen verschijnen. Haar vader Otto Frank, die als enige van het gezin de concentratiekampen overleefde, liet vervolgens ook passages achterwege om mensen te ontzien en geen aanstoot te geven. De aanpassingen leiden later tot heftig uitgedragen twijfels over de echtheid van het dagboek, met name bij neo-nazi's in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk en Duitsland.

David Barnouw verwacht dat de 'dagboek-ontkenners' zich weer gaan roeren als in 2015 - zeventig jaar na het overlijden van de schrijfster - het auteursrecht op het dagboek vervalt. "Er zullen steeds meer Achterhuizen ontstaan, die wellicht steeds verder van de originele handschriften komen te staan. Dat laatste zal zeker voer voor neo-nazi's zijn, die dan helemaal zullen beweren dat het dagboek een grove vervalsing is."

'Het fenomeen Anne Frank', David Barnouw, uitgeverij Bert Bakker, 176 pagina's, € 18,95, ISBN 978 90 351 3520 8.

Het Niod en de Anne Frank-industrie
Auteur David Barnouw heeft zich eerder niet erg populair gemaakt met de introductie van het begrip 'Anne Frank-industrie'. Barnouw wilde daarmee aangeven hoe groot de belangen zijn rond het dagboek van Anne Frank, het Anne Frank Huis en de gelijknamige stichting. Tussen Barnouws werkgever, het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (Niod), en de Anne Frank Stichting heeft het lange tijd niet geboterd.

Anne's vader Otto Frank, overleden in 1980, bepaalde in zijn testament dat haar dagboeken in eigendom van het Niod moesten komen. Dat is nog steeds het geval, maar de handschriften zijn sinds 2010 wel ondergebracht in het Anne Frank Huis aan de Prinsengracht in Amsterdam.

Het Anne Frank Huis wordt jaarlijks door een miljoen mensen bezocht. De Anne Frank Stichting organiseert elk jaar tentoonstellingen in meer dan tweehonderd steden in tientallen landen.

Barnouw is mede-auteur van de in 1986 verschenen wetenschappelijke uitgave van de dagboeken. Hij noemt het opvallend 'dat men in Nederland terughoudender is met het predicaat literair dan in het buitenland'. Barnouw verwacht dat ''Het Achterhuis' langzaam maar zeker in de canon van de wereldliteratuur zal worden opgenomen; maar schrijvers als Elie Wiesel en Primo Levi (...) hebben toch duidelijker een literaire stem aan de Holocaust gegeven'.

undefined