Voor hoeveel Nederlanders is er ruimte? 20 miljoen? 500 miljoen?

Nederland is met 17 miljoen inwoners nog lang niet vol, schreef het populair-wetenschappelijke Quest een paar jaar geleden. De redactie nam een voorbeeld aan Macau, de stadstaat die net als Hongkong deel uitmaakt van China. Macau is met ruim 20.000 inwoners per vierkante kilometer het dichtstbevolkte land ter wereld.

Daar blijft Nederland met 410 inwoners per vierkante kilometer ver bij achter. Stel, redeneerde Quest ruimhartig, we maken van de Veluwe een stadspark, het IJsselmeer wordt een grote vijver en de rest bouwen we vol. Dan is er ruimte voor zo’n 500 miljoen Nederlanders.

Gewenning

Wetenschappers wagen zich niet graag aan de vraag wanneer Nederland vol is. Kamerleden wel: vorige week vroegen diverse partijen zich tijdens de Algemene Beschouwingen hardop af of er een grens zat aan het aantal mensen dat dit land aankan. “Maar je kunt die vraag niet los van andere factoren benaderen”, zegt Joop de Beer van het demografisch instituut NIDI. “Het hangt ook af van economische of technologische ontwikkelingen.”

In de jaren vijftig vond de regering-Drees het met 10 miljoen Nederlanders al vol en daarom startte ze een emigratiebeleid. Twintig jaar later achtte een commissie 14 miljoen een mooi aantal. De Beer: “Het is ook een kwestie van gewenning. Nu ligt de grens voor sommigen kennelijk bij 18 miljoen.”

De vraag of we het bij 20 of 30 miljoen te vol gaan vinden, kun je volgens hem ook niet zomaar beantwoorden. Of waar Nederland dan uit zijn voegen zal barsten. “Stel dat het thuiswerken een grote vlucht neemt. Dan kan de bevolking zich veel meer spreiden en neemt de druk op het wegennet of de huizenmarkt in de Randstad enorm af.”

Toekomstscenario's

Om daar enig zicht op te krijgen hebben het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de Leefomgeving in 2015 toekomstscenario’s doorgerekend voor Nederland in 2030 en 2050. Een hoog scenario met een stevige economische groei (2 procent per jaar) en bevolkingsaanwas (2 miljoen erbij) en een lage variant met minder groei en een bevolking die stabiliseert en na 2030 zelfs licht krimpt.

In het hoge scenario neemt de druk op de woningmarkt toe, groeit het aantal files, maar is er ook voorspoed waardoor mensen gezonder zijn en ouder worden. En is er veel immigratie. In de lage variant vergrijst de bevolking veel meer, spreidt ze zich ook meer over het land, maar is de algehele gezondheid slechter. Dan verliest Nederland zijn aantrekkingskracht en valt de immigratie stil.

Vraag Dorien Manting (Planbureau voor de Leefomgeving) niet of het ene scenario gunstiger is dan het andere. Daar gaat ze niet over. “Wij laten alleen zien wat er gebeurt als de bevolking groeit naar 20 miljoen en wat het betekent voor de mobiliteit, voor de verstedelijking, voor de landbouw, waarbij we rekening houden met de nodige onzekerheden.

Groei kan goed zijn

Groeien de steden of trekken mensen naar de buitengebieden? Gaat het bij de nieuwe huishoudens van alleenstaanden om jongeren of juist om ouderen? En verstedelijking hoeft niet slecht te zijn. Kijk naar het Amsterdamse havengebied: dat is omgebouwd tot een gebied waar heel veel mensen mooi wonen.”

Draai het eens om, zegt ze. “Mensen denken altijd dat trends doorzetten. Maar ze kunnen ook omslaan. Stel dat Nederland niet meer groeit, maar ineens krimpt. Dat brengt ook vraagstukken met zich mee.”

Maar inderdaad, groei kan goed zijn. “Bij voorspoed leven mensen gezonder en langer. Dat kan gevolgen hebben voor de zorg of de woningmarkt. Ze kunnen gezondere producten kopen en de zorg is beter.”

Economische groei hangt samen met bevolkingsgroei. Die moet op haar beurt vooral van de immigratie komen; in Nederland is de geboorteaanwas gering. Maar dat je dus immigratie moet toejuichen, gaat haar te snel. “Dat hangt ervan af wie die nieuwkomers zijn. Blijven ze, stromen ze door of keren ze terug naar hun land van herkomst? Hoe goed passen ze in de arbeidsmarkt?”

Dat was natuurlijk de achterliggende vraag in het Kamerdebat, zegt De Beer. “De discussie ging niet over aantallen, maar over migratie. Waar komen ze vandaan, hoe goed integreren ze? Dat kun je niet kwantificeren.”

Koolmees stuurt een kort briefje

“Met z’n hoevelen zijn we straks eigenlijk? En is er een kritische grens?”, vroeg VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff zich vorige week af. “Voor hoeveel Nederlanders gaan wij beleid maken? Want zijn het er 20 miljoen, dan komt de generatie na ons voor klemmende vragen te staan”, zei zijn CDA-collega Sybrand Buma.

VVD en CDA vroegen het kabinet tijdens de Algemene Beschouwingen om meer onderzoek te doen naar bevolkingsgroei. De twee andere regeringspartijen D66 en ChristenUnie sloten zich aan, maar vooral D66 wil bij het onderzoek niet te veel nadruk leggen op de (on)wenselijkheid van immigratie. Minister Koolmees (sociale zaken, D66) stuurt op verzoek van de premier, deze herfst een ‘kort briefje’ naar de Kamer met een opzet van het onderzoek. De Kamer kan er dan nog over debatteren.

Lees ook:

'We denken in Nederland over van alles na, maar niet over de bevolkingsgroei. Onbegrijpelijk'

Het aantal inwoners van Nederland groeit snel, zegt Jan Latten bij zijn afscheid van het Centraal Bureau voor de Statistiek, maar niemand denkt goed na over het bevolkingsvraagstuk. Frappant, vindt hij. 'Niets doen is geen optie.'

CBS: in 2047 is bijna één op de vier Nederlanders alleenstaand

We hoppen van relatie naar relatie tot we het op ons zestigste genoeg vinden. Dan gaan we alleen wonen, liefst in een hofje.