analyse
Voor agressief Rusland schuift Nederland de spionnencode terzijde
Inlichtingendiensten bestrijden elkaar doorgaans in stilte, maar Nederland en zijn bondgenoten maken nu een uitzondering voor Rusland. Ze lijken de Russen niet langer als respectabele rivaal te beschouwen, maar als een soort maffiose tegenstander.
Nederland trekt samen met bondgenoten op ongekende wijze ten strijde tegen de Russische militaire inlichtingendienst GROe. Minister van defensie Ank Bijleveld en directeur van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst Onno Eichelsheim deden donderdag uit de doeken hoe de MIVD op 13 april verhinderde dat vier Russische spionnen in Den Haag het wifi-netwerk van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens hackten. Daarbij toonden ze duidelijk herkenbare foto’s van de vier Russen.
Die openheid is deels de keuze van bondgenoten. Later op de dag bracht de Amerikaanse justitie een aanklacht tegen zeven Russen naar buiten, onder wie de vier in Nederland betrapte spionnen. Ze zouden ook betrokken zijn bij hacks tegen onder meer dopingonderzoekers en een Amerikaans energiebedrijf. Rusland ontkent alle aantijgingen.
Op 6 augustus ontving het Openbaar Ministerie een Amerikaans rechtshulpverzoek. De MIVD heeft toen informatie beschikbaar gesteld over de vier verdachten. Een laptop die de Russen in Den Haag hadden achtergelaten, was in 2016 ook gebruikt in Lausanne, waar het internationale antidopingbureau Wada zetelt.
Nederland is op zijn beurt ook door een bondgenoot geholpen. Britse collega’s tipten de MIVD in april dat vier Russische spionnen op Schiphol waren geland.
Herenwerk
De Amerikaanse vervolging laat zien dat de westerse aanpak van de GROe verhardt. Vorige maand stelde justitie in Groot-Brittannië al twee agenten met naam en toenaam in staat van beschuldiging voor de poging tot moord op dubbelspion Sergej Skripal, die in Salisbury woont. Toen betrof het nog een aanslag met gifgas op Brits grondgebied, nu worden spionnen vervolgd die gewoon inlichtingenwerk verrichtten.
Doorgaans bestrijden inlichtingendiensten elkaar juist in de schaduw. Als een spion van de tegenpartij wordt betrapt of te ver gaat in zijn activiteiten, wordt die in stilte verzocht het land te verlaten. Inlichtingendiensten weten van elkaar dat medewerkers gevaar lopen als hun foto’s en namen breed bekend raken. Volgens het adagium ‘inlichtingenwerk is herenwerk’ sparen rivaliserende diensten elkaar enigszins.
Nederland stapt hier nu vanaf. Los van wat de Amerikanen zelf naar buiten brengen, deden Bijleveld en Eichelsheim hun best extra ruchtbaarheid aan het voorval te geven. Eichelsheim vertelde in geuren en kleuren over de activiteiten van de vier Russen, en liet onder meer het contract van hun huurauto en hun paspoortnummers zien.
Volgens Bijleveld is deze publiciteit belangrijk om het werk van de Groe te bemoeilijken. “Zij kan alleen in de schaduw gedijen. Op deze manier willen we daar wat aan doen.” Nederland en westerse bondgenoten lijken de Russische organisatie niet meer als respectabele rivaal te beschouwen, maar als een soort maffiose tegenstander. Bijleveld noemde de organisatie een bedreiging voor Nederland. De eveneens aanwezige Britse ambassadeur Peter Wilson sprak van een ‘agressieve en goed gefinancierde arm van de Russische staat’ en beloofde ook in de toekomst 'licht te laten schijnen op zijn activiteiten'.
Via openheid kan het kabinet ook in eigen land duidelijk maken dat er een reële Russische dreiging is.
MH17
Volgens Eichelsheim laten de onthullingen zien dat “cyberoperaties zich niet alleen in het buitenland afspelen, maar ook in de straten van Den Haag”. Hij noemde het ongemakkelijk om zo naar buiten te treden voor een organisatie die normaal gesproken nooit over zijn operaties praat, maar voegde eraan toe dat het soms noodzakelijk kan zijn.
De Russische operatie ligt volgens Bijleveld voor Nederland extra gevoelig omdat er ook een connectie met MH17 is. De MIVD zag dat de door de Russische spionnen achtergelaten laptop eind 2017 ook in Kuala Lumpur is gebruikt, dichtbij het gebouw van het Maleisische openbaar ministerie. Die organisatie zit in het internationale team dat strafrechtelijk onderzoek doet naar het neerhalen van het vliegtuig.
Premier Mark Rutte zei dat Nederland nog met bondgenoten overlegt over verdere strafmaatregelen tegen Rusland. Daarnaast doet het OM een eigen strafrechtelijk onderzoek.
Lees ook:
Wat we weten over de Russische hack tegen de OPCW
Nederland heeft dit voorjaar een Russische cyberaanval tegen de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) verijdeld. Wat is er bekend over wat er is gebeurd?
