Volgens chloorgasprofessor Fritz Haber waren gifgassen humaan

Tijdens de paar dagen dat haar echtgenoot terug was van zijn tocht langs de oorlogsfronten bemachtigde Clara Haber-Immerwahr zijn dienstwapen. In de tuin van haar woning zette de 44-jarige vrouw het op 2 mei 1915 op harthoogte tegen haar borst en haalde de trekker over.

Misschien kwam de zelfmoord voort uit Clara's worsteling met het huwelijk. Dat dwong haar vaak in de rol van huis- en gastvrouw. Wetenschappelijk werk dat de magna cum laude gepromoveerde chemica samen met echtgenoot Fritz Haber, directeur van het prestigieuze Kaiser Wilhelm Institut in Berlijn nog verrichtte, werd meestal gezien als zijn verdienste.

Waarschijnlijk werd Clara's desperate daad ook ingegeven door haar walging over Fritz' rol bij het gebruik van chloorgas in de Eerste Wereldoorlog. Zoals nu ook velen woedend worden van de inzet van hetzelfde chemische wapen in de strijd in Syrië.

Ontroerd

Fritz Haber was begin mei 1915 net terug van het westfront. Bij het Belgische Ieper waaide in de namiddag van 22 april de gewenste wind. Op commando draaiden militairen ruim 5700 ingegraven cilinders open, waarna 150 ton chloorgas zijn weg zocht naar de geallieerden. Wie niet stikte, had wel ademhalingsmoeilijkheden, liep brandwonden op en kampte met geïrriteerde ogen. Hoewel een deel van de traditioneel ingestelde legerleiding aanvankelijk had geaarzeld, werd de innovatie nu gevierd als een groot succes. Haber kon zijn tranen niet bedwingen, toen hij als dank werd bevorderd tot kapitein.

Clara verzette zich publiekelijk tegen het werk van haar man. Ze vond dat hij de 'idealen van de wetenschap perverteerde' en noemde de chemische oorlogsvoering 'een teken van barbaarsheid' die dezelfde scheikunde 'corrumpeerde die de mensheid nieuwe inzichten moest bieden'. Fritz beschuldigde zijn echtgenote op zijn beurt van 'landverraad'. Hij had geen scrupules. Patriottisme sprak voor hem voor zich. "In tijden van vrede dien je de mensheid, in tijden van oorlog het vaderland." Bovendien zag de vooraanstaande wetenschapper niet in wat chemische wapens gruwelijker maakte dan al het schiettuig dat getroffen militairen leeg liet bloeden. Gifgassen waren in zijn ogen zelfs humaan, omdat ze de oorlog konden bekorten.

Haber stond niet lang stil bij de zelfmoord van zijn vrouw. Hij gaf zijn zoon Hermann opdracht om de zaken rond het overlijden van zijn vrouw af te handelen en vertrok zelf een dag na Clara's dood naar het oostfront om getuige te kunnen zijn van de eerste inzet van chloorgas daar.

Nobelprijs

In 1918 kreeg Haber de Nobelprijs voor scheikunde (uitgereikt in 1919). Zijn bijdrage aan de chemische oorlogsvoering was niet onbekend, maar het Zweedse comité vond zijn verdiensten voor de mensheid door de uitvinding van het proces waarmee kunstmest kon worden gemaakt belangrijker. De toekenning was controversieel. Onder ander de Nieuw-Zeelands-Britse kernfysicus Ernest Rutherford, winnaar van de Nobelprijs in 1908, weigerde Haber te feliciteren. The New York Times schreef dat na de beloning van Haber de Nobelprijs voor de literatuur maar moest gaan 'naar de man, die generaal Ludendorffs dagorders schreef'.

In zijn latere jaren stond Haber aan de basis van de ontwikkeling van de insecticide Zyklon B. De chemicus, zelf een tot protestantisme bekeerde jood, verklaarde zich al kort na de machtsovername van de nazi's in 1933 solidair met de joodse medewerkers die hij geacht werd te ontslaan en vertrok bij het Kaiser Wilhelm Institut en uit Duitsland.

Op de universiteit van Cambridge brak zijn gifgasverleden hem al snel op. Haber reisde noodgedwongen met zijn ziel onder de arm door Europa en overleed begin 1934 in Basel. De compleet andere toepassing van Zyklon B maakte hij daardoor niet meer mee. Een aantal van zijn familieleden wel. Ze overleefden het niet.

Lees hier meer afleveringen van Déjà vu.

Lees ook: Haast geboden met onderzoek naar chemische aanval in Syrië

Het lijkt erop dat de Syrische stad Douma is getroffen door een chemische aanval. Maar welk type wapen is gebruikt: chloorgas of sarin?