Vier vragen over de daders van Brussel

1. Wie zijn de daders?

Terroristen hebben vandaag op twee plaatsen in België - op vliegveld Zaventem en bij het Brusselse metrostation Maalbeek - aanslagen gepleegd met tientallen doden tot gevolg. De procureur van Brussel heeft bevestigd dat zeker één van de twee aanslagen een zelfmoordaanslag was.

De politie beschikt over een foto van drie verdachten die volgens de autoriteiten betrokken waren bij de aanslag op het vliegveld. De afbeelding was oorspronkelijk bedoeld voor intern gebruik, maar de politie twitterde de plaat waarop drie mannen te zien zijn. Om wie het gaat, is nog onduidelijk.

Twee mensen op de foto hebben een zelfmoordaanslag gepleegd, vermoedt het Belgische Federaal Parket. Een derde persoon zou zijn ontkomen. Naar hem vindt momenteel een klopjacht gaande.

Die klopjacht begon dinsdag vrijwel meteen na de aanslagen, zo blijkt nu. Diverse huizen zijn doorzocht, zo liet het Federaal Parket weten op een persconferentie. Omwille van het onderzoek werd niet bekendgemaakt waar de huiszoekingen plaatsvonden. Wel werd rond 19.30 uur duidelijk dat bij een huiszoeking in Schaarbeek een IS-vlag en nog een spijkerbom is gevonden.

De politie vond het huis met de andere bom dankzij een wakkere taxichauffeur, aldus de zender VTM. De drie daders namen een taxi naar de luchthaven van Zaventem. Bij aankomst mocht de chauffeur de koffers niet zelf uit de wagen halen. Dat vond hij vreemd, maar nadat hij later de mannen herkende op de gepubliceerde foto, viel het kwartje.

De aanslagen zijn opgeëist door terreurbeweging IS, zo meldde de beweging later via hun eigen persbureau Amaq. Een dergelijke claim dient met zorgvuldigheid uitgelegd te worden, stelt Daan Weggemans, terrorisme-expert aan de Universiteit Leiden. "IS heeft er baat bij om de aanslagen op te eisen, maar dat wil nog niet zeggen dat zij ook de aanslagen hebben geïnstrueerd." Weggemans denkt dat de komende periode nog moet blijken of sprake is van directe betrokkenheid van IS.

Weggemans maakt een verschil tussen acties die zijn geïnspireerd op de aanslagen die zonder directe organisatorische banden uit naam van IS worden gepleegd en aanslagen die direct centraal worden aangestuurd. "Dat is de centrale vraag voor de komende uren."

2. Houden de aanslagen verband met de recente arrestatie van terreurverdachte Abdeslam?

Abdeslam werd afgelopen vrijdag opgepakt in de Brusselse wijk Molenbeek. Hij werd al sinds november gezocht voor zijn betrokkenheid bij de aanslagen in Parijs. Bij het bekendmaken van zijn arrestatie zei de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders dat Abdeslam bij zijn eerste verhoor had toegegeven dat hij inderdaad een van de beoogde zelfmoordterroristen in Parijs zou zijn, maar dat hij op het laatste moment ervan afzag zichzelf op te blazen bij het Stade de France. Hij heeft niet gezegd waarom.

Ook zei Reynders dat Abdeslam klaar was om nieuwe aanslagen te plegen vanuit Brussel. "De volgende brok informatie die we kregen, was dat hij klaar was om opnieuw te beginnen vanuit Brussel. En dat is een mogelijke realiteit, want we hebben veel zware wapens gevonden, en we zien een nieuw netwerk van mensen rond hem in Brussel", aldus minister Reynders.

Dat werpt de cruciale vraag op of juist door de arrestatie deze aanslagen versneld zijn uitgevoerd. Er gingen immers berichten rond dat Abdeslam 'spijtoptant' zou zijn en wilde praten met justitie. Zijn advocaat ontkende dat er hierover onderhandelingen gaande zijn, maar bevestigde wel dat Abdeslam over veel informatie beschikte. Het zou kunnen dat dreigende onthullingen de daders van vandaag tot versnelde actie heeft aangezet, maar daarvoor zijn nog geen concrete aanwijzingen gevonden.

Deskundige Daan Weggemans denkt dat de tijd tussen zijn aanhouding en de aanslagen van vandaag te kort is voor een direct verband. "Het maken van bommen is een zorgvuldig werk en dat vergt enige tijd van voorbereiding", denkt Weggemans. Volgens hem kan het inderdaad zo zijn dat de aanslagen al eerder zijn voorbereid, maar nu plaatsvinden omdat politie en justitie met Abdeslam bezig zijn en uit de eerste berichten na verhoren blijkt dat hij wel wenst te verklaren. Dat betekent dat de groep die nu de aanslagen heeft gepleegd door justitie en politie is opgejaagd en dat is gedacht 'als die gaat praten, dan maar nu.'

3. Heeft Abdeslam zelf te maken met deze aanslagen in Brussel?

De positie van Abdeslam in het terreurnetwerk dat de aanslagen in Parijs pleegde, is nog niet geheel opgehelderd. Was hij een loopjongen van de echte daders, die hand- en spandiensten verrichten zoals het aanschaffen van explosief materiaal en het regelen van auto's? Of was hij de spil? Voor dat laatste zijn geen concrete aanwijzingen. Maar diezelfde vraag zal ook bij het onderzoek naar de Brusselse aanslagen zeker een rol spelen.

4. Hoe 'Belgisch' zijn de daders en wat weten de veiligheidsdiensten over deze netwerken?

De Belgische autoriteiten hebben vandaag nog geen verdere details bekendgemaakt over de daders. België heeft na de Parijse aanslagen van 13 november - toen bleek dat veel van de daders zich in het Belgische Molenbeek hadden opgehouden - scherpe kritiek gekregen op de aanpak van terrorisme en jihadisme.

Het merendeel van de negen Parijse daders kwam uit Frankrijk en België, maar had meer internationale contacten. Ze groeiden op rond Parijs en Brussel en waren twintigers. Minstens drie van hen reisden in de afgelopen jaren naar Syrië. Brein van de groep bleek Abdelhamid Abaaoud, die een krappe week na Parijs alsnog aan zijn einde kwam bij de actie op 18 november in de Parijse voorstad Saint-Denis.

Hij was de meest beruchte jihadist en Syriëganger van België, opgegroeid als zoon van Marokkaanse immigranten. Zo werd hij onder andere in verband gebracht met de vrijdelde aanslag in de Thalys in augustus vorig jaar en met een mislukte aanslag op een kerk in Parijs. Abaaoud was de leider van de terreurcel in het Belgische Verviers, een netwerk dat overigens wel met succes werd opgerold door de Belgische diensten. Bij verstek werd hij veroordeeld tot twintig jaar cel.

"Het lukte mij te vertrekken, ondanks dat zoveel inlichtingendiensten achter mij aanzaten", zei hij in het najaar in het blad van IS, Dabiq. Net als Abaaoud was het merendeel van de Parijse aanslagplegers bekend bij politie en justitie.