Verwervingsinformatie:langdurig bruikleen uit de collectie Kamerbeek Depotnummer: 11.448

Onno Maurer heeft drie schilderijen uit het depot van Museum Flehite in Amersfoort laten halen. Verstopt achter een doek staan ze in zijn kamer. "Trouw mag zelf kiezen", zegt hij. Over elk van de werken valt een mooi verhaal te vertellen. Eerlijk gezegd had hij nog wel meer bijzondere schilderijen uit het depot kunnen halen die al lange tijd niet te zien waren voor het publiek.

Maar er kan er echt maar één in de krant. Dat weet Maurer, hoofd en conservator van Museum Flehite ook wel. Maar het feit dat hij het zo lastig vindt om er zelf één uit te kiezen, zegt ook iets over zijn frustratie als museumdirecteur. "We hebben 1500 vierkante meter tentoonstellingsruimte en 20.000 stukken in de collectie. Door de beperkte ruimte staan onze topstukken noodgedwongen vaak jaren in het depot. Maar drie van de twaalf zalen zijn beschikbaar voor wisseltentoonstellingen. De andere ruimtes zijn permanent in gebruik voor onze speerpunten." De nadruk ligt in dit museum op de geschiedenis van de stad Amersfoort en op de Nederlandse figuratieve schilderkunst van 1850 tot 1950.

Hij heeft al eens geopperd om de (bescheiden) kantoorruimte - Flehite drijft op zeven fulltimers en dertig vrijwilligers - ook in te richten als museumzaal en zelf buiten het museum te gaan zitten met zijn medewerkers. Ook droomt hij stiekem van een tunnel van het museum naar de nabij gelegen Elleboogkerk, waarin voorheen het Armando Museum was gevestigd. De kerk brandde in 2007 af en wordt momenteel gerestaureerd, maar het Armando Museum keert er niet in terug. Er zijn plannen om dat onder te brengen in het landhuis Amelisweerd in Utrecht. Er is nog geen nieuwe bestemming gevonden voor de Elleboogkerk. Maurer heeft geen idee waar het geld vandaan moet komen om de kerk als dependance van Flehite in te richten. Maar met de kerk erbij zou hij wel weten welke werken hij met voorrang uit het depot zou verlossen. Twee van die verschoppelingen staan nu op zijn kamer en één ervan is werkelijk een uniek schilderij, zegt hij. "Het behoort tot mijn lievelingswerken."

Dat maakt het nog absurder dat het nu alweer vijf jaar niet te zien is voor het publiek. Maurer: "Het valt ook niet uit te leggen dat je topstukken wegens ruimtegebrek staan te verstoffen in het depot."

En zo praten we ongemerkt al een hele tijd over de sores die veel museumdirecteuren vertrouwd in de oren zullen klinken. Maurer is daarom een groot voorstander van collectiemobiliteit. Maar in de praktijk komt daar nog veel te weinig van terecht, erkent hij.

Maar nu moet er toch gekozen worden. Maurer trekt de lap stof weg voor een van de schilderijen: een portret van een echtpaar van middelbare leeftijd. Het is zo'n krachtig schilderij, dat moet haast wel een werk van Charley Toorop zijn. En dat is het ook. Toorop schilderde dit echtpaar, de predikant/schilder Jakob Nieweg en zijn echtgenote Neine in 1927, ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van Jakob. Het Amersfoortse atelier van Nieweg, die in 1914 gestopt was met zijn werk als predikant om zich helemaal aan de schilderkunst te wijden, was een ontmoetingsplaats voor veel kunstenaars. Ook Charley Toorop kwam er regelmatig. Ze konden het zo goed met elkaar vinden dat Toorop in 1927, toen ze overspannen was, enkele weken logeerde bij de familie Nieweg om weer op verhaal te komen. Toorop gaf dit dubbelportret als verjaardagscadeau aan Jakob Nieweg. Jarenlang was het in familiebezit, tot het in bruikleen kwam van het Drents Museum in Assen. Toen Maurer in 1999 in het Museum Flehite ging werken, ontdekte hij dat er heel veel schilderijen en tekeningen van Jakob Nieweg in het depot lagen. In 2001 besloot hij een expositie te wijden aan deze Amersfoortse kunstenaar. Bij die gelegenheid kwam ook het dubbelportret van Toorop vanuit Assen naar Amersfoort. Maurer: "Ik vond het meteen een prachtig werk dat naar mijn mening echt in dit museum thuishoort. Toen het op de markt kwam en Assen het niet wilde kopen, lag daar de kans om het in bezit te krijgen. Het kostte 50.000 euro en dat geld had het museum niet. Uiteindelijk heeft de familie Kamerbeek het voor ons gekocht."

Het echtpaar Kamerbeek verzamelt al jaren figuratieve Nederlandse kunst van 1850 tot 1950, van Jongkind tot Van der Leck. Hun collectie hebben ze in langdurig bruikleen gegeven aan Museum Flehite. Maurer: "In 2007 hebben we een tentoonstelling gewijd aan de kunstcollectie Kamerbeek. Daar hing natuurlijk ook het portret van Charley Toorop. Maar ruim een maand voor de opening van deze expositie in januari 2007, deed ik een heel bijzondere ontdekking. Op een veiling van Christie's werd een portret aangeboden van een schilderende Charley Toorop. En wat schilderde ze? Het portret van het echtpaar Jakob en Neine Nieweg dat wij in huis hadden. Jakob Nieweg was kennelijk zo onder de indruk geweest van die gebeurtenis, dat hij op zijn beurt een schilderij had gemaakt van de schilderende Charley Toorop."

En daarmee is ook het moment gekomen om het doek van het tweede schilderij weg te halen. Het toont de toen 36-jarige Charley Toorop die in opperste concentratie werkt aan een portret waarop nog net - in spiegelbeeld - een stukje van Neine Nieweg is te zien. "Zo'n tweeluik is uniek. Ik moest en zou het hebben en dat is gelukt, weer dank zij de familie Kamerbeek die het heeft kunnen kopen voor 24.000 euro."

Op de expositie gewijd aan de collectie-Kamerbeek hingen beide doeken naast elkaar. Maar op 12 maart moest de tentoonstelling voortijdig worden afgebroken, nadat er asbest was ontdekt in het museum. Maurer: "Het hele interieur bleek vergeven van asbest. In witte pakken gehuld hebben mijn medewerkers en ik wekenlang met luchtspuitjes het asbest van alle schilderijen afgeblazen. Daarna is alles naar het depot gegaan en is het hele interieur gestript en verbouwd. Pas in mei 2009 zijn we weer opengegaan. Een ingrijpende ervaring, ook omdat alle mensen die hier vaak al jarenlang werken, elk jaar medisch worden gecontroleerd of ze niets hebben overgehouden aan de asbest. Gelukkig is nog niemand ziek geworden."

Sinds 2007 hebben de portretten van Nieweg en Toorop die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, het depot niet meer verlaten. En nu zou Maurer ze het liefst allebei groot in de krant zien. Maar dat gaat dus niet. Daarom kiest hij voor zijn lievelingswerk: het portret dat de kleine meester Jakob Nieweg maakte van de door hem zo bewonderde grote meester Charley Toorop. Maar zonder het dubbelportret dat Toorop maakte van de Niewegs is het plaatje niet compleet. En daarom maken we voor deze keer toch een uitzondering. Ook dat portret komt in de krant, zij het op miniformaat.

Het is misschien de omgekeerde wereld om een werk van Toorop, een kunstenaar in de A-categorie, klein af te drukken, weggedrukt in de schaduw van B-kunstenaar Jakob Nieweg. Maurer: "Maar ook kleine meesters maken af en toe grote werken."

En dat derde schilderij op de kamer van Maurer, nog verstopt achter het doek? Ook daar valt een mooi verhaal over te vertellen, want het is een vervalsing. Maar helaas, die gaat weer terug naar het depot.

undefined