Vertel verhalen van u en mij - zo worden we 'wij'

Er is onder de jonge moslims in Nederland veel boosheid en verongelijktheid. Over wat hun wordt aangedaan, hoe ze worden behandeld. Of dat terecht is of niet doet er niet toe: het gevolg is een gevoel van uitsluiting, machteloosheid.

Dat gevoel spiegelen veel Nederlandse moslims aan gebeurtenissen buiten Nederland. Ze identificeren zich met de Palestijnen, want die worden er ook 'buiten' gehouden. Sommigen sympathiseren met een IS omdat het een islamitische heilstaat is waar je eindelijk jezelf kunt zijn - denken ze.

De Nederlandse geschiedenislessen hebben daar blijkbaar weinig invloed op. Dat is niet zozeer omdat de banden die deze jongeren nog hebben met de landen van origine sterker zijn. Er is ook zoiets als een collectief geheugen: belangrijke gebeurtenissen die zijn opgeslagen in het geheugen van generaties.

Ik merkte dat bij mijn eigen studenten. Als ik sprak over het beleg van de Ottomanen bij Wenen, knikte mijn 'Hollandse' studenten en keken de moslims wat glazig, als ik Saladin en de slag bij Hittin noemde, knikten de moslimstudenten en wisten de anderen niet waar het over ging. Bizar, want deze studenten hadden allemaal een jaar eerder hetzelfde eindexamen afgelegd, en daar komen beide gebeurtenissen niet in voor. Ik had hier te maken met twee groepen mensen, elk met een eigen collectief geheugen.

Nazi
Dat geheugen bevat verhalen waarmee wij onszelf plaatsen in deze wereld. Iedereen is het eens over goed en kwaad, we zijn tegen onrecht en voor tolerantie. Maar het collectief geheugen geeft er woorden aan om dat te beschrijven. In Nederland is het ergste wat je iemand kunt noemen 'nazi' of 'fascist'. Waarom? Omdat de Tweede Wereldoorlog een ijkpunt is in ons collectieve geheugen.

In Egypte noemde een flirterige jongedame mij ooit 'nazi'. Voor haar was het een compliment: ten tijde van de Tweede Wereldoorlog was Egypte bezet door de Britten, en de Duitse generaal Rommel was onderweg om Egypte te bevrijden.

Een soortgelijke situatie deed zich voor in de rechtszaak tegen Wilders. Volgens het Hof was de meest kwetsende uitspraak van Wilders zijn vergelijking van de Koran met 'Mein Kampf'. Terwijl ik denk dat veel moslims het veel erger vonden dat hij de Koran vergeleek met Donald Duck.

Die Tweede Wereldoorlog is een Nederlands trauma. Nederlanders van buitenlandse origine kunnen zich er niet mee identificeren. "Ieder jaar weer een boek en een film, zijn jullie er nog niet klaar mee?", verzuchtte een Antilliaanse vriend ooit. Hij kende wel ergere situaties. Slavernij, genocide - dat zit in het collectieve geheugen van andere Nederlanders.

Geen grote geschiedenisverhalen
De canon van de Nederlandse geschiedenis is voor hen de geschiedenis van het land waar zij wonen, maar zij hebben daar weinig mee.

Zo dreigen we een grote groep jongeren van ons te vervreemden. Moeten we de Nederlandse canon dan hardhandig opleggen? Of herschrijven?

Nee, we moeten meer verhalen vertellen. Niet de grote geschiedenisverhalen, van de slag bij Hittin of het beleg van Wenen. Niet de utopie van een kalifaat of de identiteit van Europa. Maar de verhalen van u en mij.

Ik stel mij zo voor dat in een klas iedere leerling de opdracht krijgt om drie generaties terug te gaan en de verhalen te verzamelen van belangrijke gebeurtenissen, van de taboes, van de zorgen en de hoop. En als zij die verhalen terug volgen, komen ze uit in het hier en het nu. Samen met de anderen.

Dit is een bewerking van Bergers speech tijdens de Dialoogbijeenkomst in Rotterdam

Maurits Berger: hoogleraar Islam en het Westen in Leiden