Vertaal blanco stem naar lege zetel

Blanco uitgebrachte stemmen worden beschouwd als ongeldig. In de regel maken politici zich er daarom niet of nauwelijks druk om. Ten onrechte, want blanco stemmers geven wel degelijk een signaal af dat politici ter harte zouden moeten nemen.

Waarmee overigens niet gezegd is, dat de betekenis van de uitgebrachte stem altijd even duidelijk is. Een enkele keer is die duidelijkheid er wel. In 2006 stemde ongeveer 30 procent van de ruim 10 duizend kiezers in Delfzijl bij de gemeenteraadsverkiezingen blanco. Ze gaven daarmee gehoor aan het verzoek van het actiecomité 'De Witte Zakdoek' om te protesteren tegen de bestuurlijke puinhoop in hun gemeente.

Ontevredenheid
Het stemgedrag in Delfzijl laat zien wat de blanco stem in essentie is: een signaal van ontevredenheid. En die ontevredenheid is te specificeren. Uit de Legitimiteitsmonitor democratisch bestuur 2013 blijkt dat Nederlanders veel vertrouwen hebben in de democratie. We hebben het dan over percentages tussen de 80 en 95 procent. Uit hetzelfde onderzoek blijkt echter ook dat het vertrouwen in politieke partijen zelden boven de 50 procent uitkomt.

Ergo, Nederlanders hebben veel vertrouwen in de democratie, maar niet in de partijen die de kandidaten voor de meeste van haar instituties leveren (Kamer, regering, gemeenteraad, Provinciale Staten, enzovoorts). Een kiezer die zijn ambivalente gevoelens over democratie en politieke partijen bij verkiezingen tot uiting wil brengen, heeft een lastige keuze.

Hij kan kiezen tussen volledige afwending van het democratisch proces (thuisblijven) of steun geven aan een politieke partij die hij niet echt vertrouwt.

Proteststem
De kiezer heeft nog een derde mogelijkheid: blanco stemmen. Hiermee steunt hij de democratie en uit hij tegelijkertijd zijn ontevredenheid over de politieke partijen. De blanco stem is een proteststem en een belangrijk signaal voor politici en politieke partijen.

Helaas wordt dat door beiden nog onvoldoende beseft en opgepakt. Dat heeft te maken met de weinig zichtbare gevolgen van de blanco stem. Hij telt namelijk niet mee voor de zetelverdeling. Als expliciet wordt afgesproken dat hij wel betekenis heeft, zoals in Delfzijl, zou het aantal blanco stemmers wel eens flink kunnen gaan stijgen.

Ik pleit er voor blanco stemmen te vertalen in lege zetels in de volksvertegenwoordiging. De logica erachter is simpel. Als stemmen op de VVD leidt tot VVD raads- of Kamerzetels, dan moet blanco stemmen leiden tot lege raads- of Kamerzetels. Hierdoor wordt voor iedereen zichtbaar hoeveel burgers weliswaar het democratische proces steunen, maar zich niet gerepresenteerd voelen door het huidige aanbod politici of partijen.

Het zal bovendien het politieke besef doen groeien dat de collectieve verantwoordelijkheid om de blanco of niet-stemmer te overtuigen om wel (geldig) te stemmen minstens zo belangrijk is als het afromen van elkaars potentiële aanhang.

Lege zetels
Om blanco stemmen te vertalen in lege zetels in de Tweede Kamer, Provinciale Staten en gemeenteraden moet de wet gewijzigd worden. Wanneer dat eenmaal gerealiseerd is, zal het voor iedere politicus bij iedere vergadering duidelijk zijn hoeveel kiezers hij nog moet bereiken. Naast lege zetels zou het overigens ook goed zijn het aantal niet-stemmers in de zaal te vermelden, bijvoorbeeld verwerkt in een kunstwerk.

Beide maatregelen kunnen politici tot meer inspanning stimuleren om blanco en niet-stemmers actief te gaan benaderen. Het kijken naar de lege zetels is de beste manier om te laten zien dat er buiten de vergadertafels van onze volksvertegenwoordigingen voor politici nog een wereld te winnen is.

Julien van Ostaaijen is onderzoeker en docent lokaal bestuur en anti-establishment politiek aan de Tilburgse School voor Politiek en Bestuur, Tilburg University. Zie ook de Legitimiteitsmonitor Democratisch Bestuur.

undefined