Verlangen naar een sharia-democratie, is dat logisch?

Als we het Instituut voor de Sociologie van de Universiteit van Michigan mogen geloven, is het vuur van de 'Arabische Lente' nog lang niet gedoofd. In alle landen waar het instituut de afgelopen jaren enquêtes afnam (Tunesië, Egypte, Turkije, Irak, Libanon, Pakistan en Saoedi-Arabië) verlangt een overgrote meerderheid naar democratie.

Ook het draagvlak voor een seculiere overheid lijkt groot. Volgens de steekproeven willen grote meerderheden in Egypte, Irak, Libanon, Tunesië en Turkije dat de scheiding van kerk en staat wordt ingevoerd.

De bevindingen lijken op die van een vorig jaar verschenen onderzoek van het Amerikaanse onderzoeksbureau Pew. Pew sprak tussen 2008 en 2012 tienduizenden moslims in 39 landen, van Albanië tot Indonesië en Oeganda. Een meerderheid gaf aan dat ze liever leeft in een democratie dan onder een 'sterker leider'. In het Midden-Oosten en Centraal-Azië (de regio die de Universiteit van Michigan ook onderzocht) trof Pew een kleine meerderheid van democratie-voorstanders aan.

Enthousiast over de sharia-democratie
Echter: wat zij precies verstaan onder democratie is onduidelijk. De universiteit van Michigan trof niet alleen veel democratie-supporters aan; in een aantal landen is er tegelijk veel enthousiasme over de sharia.

Zo wil een meerderheid van Saoedi's, Pakistanen, Egyptenaren en de helft van de Irakezen dat die islamitische morele voorschriften de basis van de wetgeving gaat vormen. Pew trok vorig jaar ongeveer dezelfde conclusie.

Wat voor een samenleving hebben de voorstanders van democratie en sharia precies voor ogen? Veel westerlingen zullen zich er maar moeilijk een voorstelling van kunnen maken: een democratie zonder rechtsstaat, gebaseerd op religieuze voorschriften.

Het probleem zit hem waarschijnlijk in het gebrek aan definities. Noch de Universiteit van Michigan, noch Pew vroeg de inwoners wat ze precies onder 'democratie' verstaan. Het is, zo geeft Michigan toe, 'mogelijk dat ze het begrip verschillend definiëren'. Het is geen geheim dat democratie in Arabische landen wordt gezien als een systeem waarbij de meerderheid zijn wil kan opleggen aan de minderheid. Of de democratie-voorstanders zo'n systeem voor ogen hebben, is niet duidelijk.

Sharia is populair, maar welke soort sharia?
Ook het enthousiasme over sharia is dubbelzinnig. In het Westen heeft sharia-wetgeving een slechte reputatie. De term roept direct associaties op met de meest strenge varianten van de sharia: met lijfstraffen, stenigingen en zware berisping van overspeligen en afvalligen.

Pew constateerde vorig jaar al dat 'sharia' in de moslimwereld soms een andere betekenis heeft. Moslims in arme, repressieve landen associëren sharia juist met sociale gelijkheid en gerechtigheid. Vooral in die landen is 'sharia' populair. Moslims die leven of hebben geleefd onder strenge islamitische regimes zien volgens Pew minder in shariawetgeving.

Waarop doelen de inwoners van de onderzochte landen, als ze zeggen dat de shariawetgeving willen? Willen ze lijfstraffen voor schuinsmarcheerders en geen genade voor afvallige moslims? Of verlangen ze vooral naar een rechtssysteem dat minder corrupt en onrechtvaardig is dan het huidige? Het is allebei 'sharia'. Het verschil zit hem in de interpretatie.

'Gods wetten zijn net zo mysterieus als God zelf'
Niemand weet precies wat sharia precies betekent, stelde filosoof Roger Scruton afgelopen zomer op de website van de BBC. In de eerste eeuwen van de islam kwamen moslimgeestelijken regelmatig met nieuwe interpretaties. In de 8e eeuw na Christus kwam daar een einde aan, toen invloedrijke geestelijken besloten dat alles was uitgekristalliseerd.

'Juist vanwege dat gebrek aan aanpassingen weet niemand precies wat de sharia inhoudt', meende Scruton. 'Bestraft het overspel met de dood? Sommigen zeggen van wel, sommigen van niet. Schrijft het voor dat je geen rente mag krijgen voor investeringen? Sommigen zeggen van wel, sommigen van niet. Als God de wetten maakt, worden ze net zo mysterieus als God zelf.'