Verhuisd van Perm naar Moskou: Jozef Stalin

Slecht nieuws uit Rusland deze week: de overheid heeft Perm-36 overgenomen, het enige overgebleven kamp uit het Goelag-tijdperk van Stalin. Perm-36, in de Oeral, was geadopteerd door leden van Memorial: Russen die de herinnering aan de misdaden van het stalinisme wakker willen houden en het woord 'mensenrechten' wel eens in de mond nemen - lieden dus die gewantrouwd worden door het Kremlin. Omdat ze financiële steun ontvangen uit het buitenland, moeten ze zich laten registreren als 'buitenlands agent', in feite een officieel stempel dat zegt: vijfde kolonne.

In Perm zijn alle verwijzingen naar Stalin verwijderd en het kamp, dat diende als herdenkingscentrum, is gezuiverd van verwijzingen naar de totalitaire terreur. "Het is nu een kampmuseum, maar over politieke gevangenen gaat het niet meer. Er wordt niet gesproken over de onderdrukking of over Stalin", zei directeur Viktor Sjmirov tegen de BBC.

Dit alles gebeurde op het moment dat in het Sacharov-centrum in Moskou, ook een 'buitenlandse agent', de uitvaart plaatsvond van Boris Nemtsov, de man die op het punt stond een rapport te publiceren over de Russische betrokkenheid bij de oorlog in Oekraïne. En zie: in Perm-36 zaten onder anderen gevangenen uit Oekraïne en de Baltische staten, nationalisten die zich verzetten tegen de inlijving van hun landen bij de Sovjet-Unie. Zo grijpen gebeurtenissen uit verschillende tijdperken in elkaar.

Dat onder Poetin sprake is van een comeback van Stalin - in het geschiedenisonderwijs geldt hij als een positieve nationale figuur en bij een peiling naar de grootste Rus aller tijden bereikte hij de derde plaats - was al langer duidelijk. Maar het afgelopen jaar heeft aangetoond dat het Poetin niet zomaar gaat om het herschrijven van het verleden, iets dat toch al altijd wordt ingegeven door actuele motieven, maar om een heropvoering van Stalins oorlog tegen de nationaliteiten binnen zijn imperium.

Zoals de Sloveense filosoof Slavoj Zizek vorig jaar in een essay memoreerde, keerde Stalin zich al in 1922 in een brief aan het Politbureau tegen het 'nationale liberalisme' van Lenin, en stelde hij voor het gezag van de Sovjet-regering uit te breiden tot Oekraïne, Wit-Rusland, Azerbeidzjan, Armenië en Georgië. Overbodig te melden dat Lenin het tegenwoordig in Rusland qua populariteit aflegt tegen Stalin; het nationalisme heeft de voorhoederol van het communisme overgenomen.

Oorlogen zijn hiervan het natuurlijke gevolg, en een land kan binnen de eigen grenzen niet ontsnappen aan het geweld dat het daarbuiten aanricht: het vernietigen van mensenlevens in Tsjetsjenië, Georgië en Oekraïne draagt bij aan een klimaat dat leidt tot liquidaties in de straten van Moskou. Poetin is daarvoor de hoofdverantwoordelijke, maar de ellende begon al onder Jeltsin - voorzover het 'tsaristisch-stalinisme' (Zizek) ooit afwezig is geweest.

In 1993 nam Sergej Kovaljov, oud-gevangene van Perm, ontslag als Ruslands mensenrechtencommissaris, teleurgesteld over het uitblijven van de rechtsstaat, verbitterd over de oorlog in Tsjetsjenië. In een brief aan Jeltsin refereerde hij aan de 'twintig- of dertig- of veertigduizend doden, van wie niet eens bekend is wie ze waren', en vervolgde: "Begreep u niet dat bloedvergieten zou leiden tot intolerantie, wraak, bedrog en geweld? En dat deze kwaadaardige tumor al het goede dat u voor Rusland hebt gedaan zou verslinden?"

Kovaljov, inmiddels 85 en voorzitter van Memorial, noemt zijn eigen land tegenwoordig het 'Rijk van het Kwaad'. Mocht hij een wandelingetje willen maken in de buurt van het Kremlin, dan mag hij wel goed uitkijken.

undefined