Vergeten vormgever van Nederland

Hij hielp mee om Willem I op de Nederlandse troon te zetten. Gijsbert Karel van Hogendorp (1762-1834) was de Oranjes wat verplicht. Hun steun had zijn familie een faillissement bespaard en had hem ooit geholpen met het stijgen op de maatschappelijke ladder. Van Hogendorp wist ook dat de grote mogendheden in Nederland graag een monarchie zagen.

In de nieuwe werkelijkheid die na de Franse Tijd ontstond waren grootse zaken voor hem weggelegd. Van Hogendorp, die eerder in het leger had gediend, pensionaris van Rotterdam was geweest en een handelshuis had geleid, werd na 1813 minister van buitenlandse zaken, een van de vormgevers van de nieuwe Grondwet, vicevoorzitter van de Raad van State en parlementariër.

Van Hogendorp had eigenlijk niet voldoende aan die rollen en kwam al snel in botsing met de koning. Ze verweten elkaar in feite de ander te weinig respect te bewijzen. Tot zijn laatste jaren bleef de politicus denken over een staatsvorm waarin de vorst meer aan wetten was gebonden en de soevereiniteit meer bij het volk kwam te liggen.

Diederick Slijkerman, historicus en jurist, liep al een tijdje rond met de figuur Van Hogendorp. Om te voorkomen dat hij in een zwart gat zou vallen na zijn begin vorig jaar verschenen proefschrift ('Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid. De verhouding tussen koning, kabinet, Kamer en kiezer, 1848-1905' ) begon hij aan een biografie: 'Wonderjaren. Het leven van Nederlands eerste liberaal Gijsbert Karel van Hogendorp'.

Het boek past in een trend om bij beschouwingen over de democratische wordingsgeschiedenis van Nederland scherper te kijken naar de periode vóór 1848. Joop van den Berg en wijlen Jan Vis doen iets soortgelijks in het onlangs verschenen 'De eerste honderdvijftig jaar. Parlementaire geschiedenis van Nederland 1796-1946'.

Er werd al nagedacht over minder koninklijke macht vóór Thorbecke. Toch verdween Van Hogendorp in diens historische schaduw. De meeste landen houden hun founding fathers beter in ere, constateert Slijkerman. Hij verliest daarbij een beetje uit het oog dat Nederland ook een stichtingsverhaal uit de tweede helft van de zestiende en de eerste helft van de zeventiende eeuw koestert.

Van Hogendorp leefde en werkte in de republiek, onder de Fransen en in het koninkrijk. Hij ontmoette grote persoonlijkheden als Thomas Jefferson, George Washington, de latere tsaar Paul I en Immanuel Kant. Maar dit levensverhaal ontleent zijn belang vooral aan het voortdurend evoluerende denken van Van Hogendorp over de ideale inrichting van staat en samenleving. Slijkerman trekt daar terecht veel tijd voor uit.

Waar zijn 'Het geheim van de ministeriële verantwoordelijkheid' het houterige en de stramheid heeft van veel proefschriften, is 'Wonderjaren' met meer zwier geschreven. Af en toe ontspoort Slijkerman nog met gruwelijke zinnen als: "De combinatie van een liberale instelling en monarchistische sympathieën is het unique selling point van Van Hogendorp."

Maar meestal is het enthousiasme van de auteur voor zijn onderwerp voelbaar en weet hij de lezer mee te slepen.

Slijkerman is niet blind voor de mindere eigenschappen van Van Hogendorp (ijdel, tegen het overambitieuze aan, breedsprakig). Hij heeft soms wel de neiging om al te veel historische ontwikkelingen op te hangen aan of zelfs te laten beginnen bij de staatsman. Dan schrijft Slijkerman: "Zijn persoonlijke drang naar vrijheid en onafhankelijkheid lijkt de spiegel te zijn van de Nederlandse opstand tegen de Spanjaarden, de Gouden Eeuw, de financiële activiteiten van Amsterdam en Rotterdam, en de kracht van de Nederlandse economie."

Zo vol is de biograaf van zijn hoofdpersoon dat hij een soortgelijk type het liefst zou parachuteren in de huidige tijd. Als Slijkerman het heeft over de maatschappelijke betrokkenheid van zijn held, zegt hij: "Armoede, vluchtelingenkampen en gedwongen uitzettingen zijn er nog steeds. Mensen als Van Hogendorp, die voor slachtoffers van het systeem op de bres gaan staan, zijn nog steeds nodig." Tja.

Diederick Slijkerman: Wonderjaren. Het leven van Nederlands eerste liberaal Gijsbert Karel van Hogendorp. Bert Bakker, Amsterdam; 280 blz. euro 19,95

undefined