Vergeet de secularisatie, we doen aan 'zelfspiritualiteit'

In het maandag gepubliceerde rapport 'Geloven binnen en buiten verband' beschrijft het SCP vooral kerkelijke ontwikkelingen, zoals de trend dat kerkgaande jongeren steeds trouwer en orthodoxer worden. Maar ook op het gebied van 'alternatieve zingeving' zijn er nieuwe inzichten.

Zo vindt zeker vier op de tien Nederlanders dat je de zin van het leven moet vinden in 'je unieke innerlijke ervaring en het ontwikkelen van je eigen vermogens'. Met andere woorden: zingeving zoek je niet in het verhevene en het bovennatuurlijke, maar dicht bij jezelf. 'Zelfspiritualiteit', noemt het SCP dat.

Het is lang niet alleen populair bij mensen die zich regelmatig met wierrook terugtrekken om te mediteren. Maar liefst negen op de tien Nederlanders voelt zich 'op zijn minst enigszins' thuis bij zelfspiritualiteit. De groep die zich spiritueel noemt, is nu even groot als de groep die zich religieus noemt: ruim 40 procent. Ontkerkelijking betekent dus niet dat Nederlanders nergens meer in geloven.

Leegloop kerken komt niet door spirituele hausse
Of de secularisering ook grip heeft gekregen op de spirituelen is onduidelijk. Het lijkt er vooralsnog niet op, schrijft het SCP. Evenmin lijkt er sprake van een 'spirituele revolutie', waarbij we massaal de kerk links lagen liggen en ons op de vrije spiritualiteit storten.

Blijft het de vraag wat de nieuwe spiritueel nu precies gelooft en praktiseert. Wie wil weten wat een gereformeerde christen belijdt, hoeft enkel op zondagochtend een kerk binnen te lopen en goed om zich heen te kijken. Bij de 'ongebonden spirituelen' kan dat niet.

Zij hebben nauwelijks instituten en maken zelden deel uit van hechte groepen die de mores en de zuivere leer bewaken. 'Centraal staan bepaalde psychoterapeutische technieken, belangstelling voor religieuze of spirituele onderwerpen of het zoeken naar spirituele verlichting', constateert het SCP. Ergo: ze lezen de Happinez of boeken van Deepak Chopra, ze branden kaarsjes of mediteren.

Geen instituten, wel beurzen en bladen
Maar, zo meent het Planbureau, 'het individualisme moet ook niet overdreven worden'. De spirituele subculturen kennen wel degelijk institutionalisering en organisatie - denk aan 'beurzen, manifestaties, workshops en congressen, tijdschriften, boekhandels, opleidingsinstituten en bezinningscentra'. 'Er zijn sociale banden en sociale netwerken tussen de belangstellenden, al hebben die veelal een informeel karakter.'

Sommige ongebonden spiritueel houden contact met anderen via internet, bezoeken gespreksgroepen of nemen met gelijkgestemden deel aan retraites.

Maar wanneer noemen mensen zich spiritueel? Wie in een traditionele kerk bidt of met zijn handen in de lucht God prijst, doet natuurlijk ook aan spiritualiteit. Christenen en kerkleden vallen volgens het SCP uiteen in twee milieus. De ene staat sceptisch tegenover alles dat 'spiritualiteit' wordt genoemd, de andere vindt het juist geen vies woord. Die laatste groep combineert zijn geloof met algemene spirituele belangstelling.

Opmerkelijk genoeg loopt de scheiding niet langs kerkelijke lijnen; je komt beide types tegen in alle kerken. Het is niet zo dat alle sceptici conservatieve rooms-katholieken en reformatorische protestanten zijn. Evenmin zijn de spirituele enthousiastelingen allemaal vrijzinnige figuren die slechts sporadisch in een kerk komen.