Verdwijning van christenen in het Midden-Oosten. Is dat erg?

Erik Borgman
Elke etnische of religieuze zuivering is verschrikkelijk. Deze dus ook. Ik weet niet of wat er nu in het Midden- Oosten gebeurt extra erg is, omdat het christendom dreigt te verdwijnen uit zijn regio van ontstaan. Wel verbaast het me hoe weinig belangstelling mensen hier doorgaans hebben voor Midden-Oosterse christenen. 'Zijn er christenen in Irak?!' vragen ze. Maar het christendom was er in het Midden-Oosten al eeuwen eerder dan in onze streken.

Vanwaar dat gebrek aan belangstelling? Veel media zien het Midden-Oosten vooral in geopolitieke termen. We bekijken de wereldpolitiek graag als een voetbalwedstrijd. Duidelijke partijen. Heldere inzet.

Geen zicht op tegenstellingen
In het Midden-Oosten gaat het om olie, zeggen we bijvoorbeeld, of om het Palestijns-Israëlische conflict. Maar de werkelijkheid is veel ingewikkelder. Er zijn fundamentele tegenstellingen en verbindingen waarop we geen zicht krijgen. Midden-Oosterse christenen verstoren ons eenvoudige beeld dat 'het' Midden-Oosten islamitisch zou zijn.

Godsdienst is in het Midden-Oosten een essentiële factor. Dat is moeilijk te vatten vanuit onze geseculariseerde mentaliteit - en die hebben veel christenen hier ook. De Midden-Oosterse christenen delen niet in de secularisering die wij vanzelfsprekend vinden. Op dit punt hebben we nog altijd een geweldig superioriteitsgevoel. De ontwikkeling die wij hebben doorgemaakt is natuurlijk, denken we, en een kwestie van vooruitgang. Andere culturen zitten nog vast in illusies. Op den duur zullen ze zich daarvan hopelijk bevrijden en net als wij begrijpen dat godsdienst een strikt persoonlijke overtuiging is.

Godsdienstvrijheid
We kunnen van wat nu in het Midden-Oosten gebeurt wel iets leren. Bijvoorbeeld hoe fundamenteel godsdienstvrijheid is. Bij ons gaan stemmen op om godsdienstvrijheid uit de Grondwet te schrappen, omdat die voldoende zou zijn gewaarborgd door het recht op vrije meningsuiting. In het Midden-Oosten is de godsdienstvrijheid zeer gebrekkig en dan zie je hoe essentieel die is. Godsdienstvrijheid hoort in iedere grondwet!

Wat mij bij Midden-Oosterse christenen opvalt, is dat ze hun maatschappelijke activiteiten, zoals onderwijs en zorg, voor de hele gemeenschap, dus ook voor moslims, voortzetten. Ondanks hun afnemende aantal. Wij christenen híer worden een steeds kleinere minderheid. Net als de Midden-Oosterse christenen kunnen we ons profileren als verleners van diensten aan de samenleving, die in christelijke ogen essentieel zijn.

Hoe kunnen we christenen daar helpen? Zeker niet door hier intolerant te worden tegen moslims. We zouden ze kunnen steunen in hun maatschappelijke activiteiten en we behoren ze nadrukkelijk als familie te behandelen. Maar het zal op veel plaatsen niet meer helpen."

Erik Borgman is hoogleraar theologie aan de Universiteit van Tilburg

Mechteld Jansen
Vroeger was er in mijn gemeente een man die altijd dezelfde zin schreef in het voorbede-boek: 'Bid voor de vervolgde christenen in de wereld'. We hadden er moeite mee om het slachtofferschap van christenen zo sterk te benadrukken. Christenen zijn ook wel eens daders. We losten het op door te bidden voor alle mensen die vervolgd werden vanwege hun geloof.

De situatie is sindsdien veranderd. Berichten uit Irak, Syrië, Nigeria en andere landen hebben allemaal dezelfde tendens: de christenen zijn de dupe. In Irak verjaagt Isis christenen of probeert hen onder dwang tot de islam te bekeren. Ze steken kloosters in brand.

De Raad van Kerken wil dat de regering zich inzet voor een VN-onderzoek naar christenvervolgingen. Tegenwoordig zitten er Koptische en Syrisch-orthodoxe christenen in de Raad van Kerken. Daardoor krijgt die goede informatie. Ook andere groepen hebben het moeilijk. Toch is er aparte zorg nodig voor christenen in moslimlanden. Steun van moslims is belangrijk. Sayeeda Warsi, die zeer onlangs aftrad als Britse onderminister van buitenlandse zaken uit protest tegen het Gazabeleid van haar regering, nam het eerder op voor de Midden-Oosterse christenen. Zelf is ze moslima. Ze protesteerde fel tegen de gedwongen bekeringen. Ze zei dat de wieg van het christendom in het Midden-Oosten stond en het dus geen uit het Westen geïmporteerde religie is. Zo'n steunbetuiging is erg waardevol.

Gedwongen bekering
De gedwongen bekeringen raken me erg. Als missiologe weet ik wat een echte bekering is. Die is altijd gebaseerd op vrije wil. Een gedwongen bekering is een contradictio in terminis. Ik ben opgeschoven naar een stevige voorbede voor de christenen. Maar wel met open ogen. Zijn we goed geïnformeerd? Christenen moeten hun best doen voor democratie, ze moeten oog hebben voor de nood van andere groepen, zoals de bahais, de ahmadi's, spirituele soefimoslims, de jezidi's. Ik ben voor acties voor individuele gevallen, zoals Amnesty dat doet en ook Jubilee Campaign. En ik bepleit een royaal vluchtelingenbeleid. Als een vluchteling een Midden-Oosterse christen is, zou dat een grond voor erkenning moeten zijn.

Ik zou het erg vinden als het christendom verdwijnt uit het Midden-Oosten. Het is de bakermat van onze oudste traditie. Het is zo belangrijk dat verschillende religies vreedzaam naast elkaar kunnen leven. En dan mislukt dat uitgerekend in het Midden-Oosten, waar we zo veel aan te danken hebben, bijvoorbeeld ons alfabet."

Mechteld Jansen is hoogleraar missiologie aan de Protestantse Theologische Universiteit