Verdwaald in de eigen fantasie

Toen vorige maand George Martin overleed, schrokken heel wat fantasy-fans zich het apelazerus. Er volgde een zucht van verlichting: het ging om George H. Martin, de Beatles-producer, overleden op de gezegende leeftijd van 90 jaar. En niet om George R. R. Martin, de schrijver van de immens populaire 'Games of Thrones'-reeks, van wie miljoenen fantasyliefhebbers nog twee boeken te goed hebben. Hun grootste zorg: dat de toch behoorlijk corpulente en ook alweer 67-jarige schrijver zal overlijden voor hij zijn levenswerk heeft voltooid.

Martin is schrijver van de zevendelige 'A Song of Ice and Fire'-reeks, bij het grote publiek bekend als Game of Thrones. Zondag begint op betaalzender HBO het zesde seizoen van de successerie, die vorig jaar al afweek van de brontekst. Het laatste boek verscheen vijf jaar terug, toen de televisieserie net van start ging. Nooit zou HBO zijn boeken inhalen, bezwoer Martin toen, die vijftien jaar had gedaan over de eerste vijf delen.

Maar de schrijver miste de afgelopen jaren zoveel deadlines voor deel zes, dat zijn uitgeverij het inmiddels heeft opgegeven om überhaupt een indicatie voor de verschijningsdatum te geven. De Tolkien van deze tijd lijkt verstrikt geraakt in zijn eigen fantasiewereld.

In elk boek van zo'n duizend pagina's groeit de landkaart voorin het boek, evenals achterin de cast of characters. Zeven families strijden om de troon van het middeleeuwse Westeros, daarnaast lopen nog veel meer verhaallijnen vol ridders, dwergen, godensystemen, reuzen, megawolven, een enorme muur van ijs, en natuurlijk draken.

Onder fantasykenners was Martin al sinds de jaren zeventig een grote naam, maar de HBO-serie - de het vaakst illegaal gedownloade serie ooit - tilde zijn universum uit de subcultuur naar de mainstream. Met stijgende boekverkopen tot gevolg: The Guardian becijferde dat er wereldwijd inmiddels tegen de 60 miljoen Game of Thrones-boeken zijn verkocht.

Martin werd in 1948 in New Jersey geboren als zoon van een havenarbeider. Thuis hadden ze het niet breed. Terwijl zijn klasgenootjes op vakantie gingen, had Martin alleen zijn boeken waarin hij nieuwe werelden kon ontdekken. Al vroeg kwam hij erachter een zekere aanleg te hebben om zulke werelden zelf te bedenken; als kind verzon Martin verhaaltjes bij zijn speelgoedfiguren, zoals kinderen dat kunnen.

Hij hield daar nooit mee op: tijdens zijn studententijd publiceerde Martin zijn eerste korte verhalen - veelal sciencefiction. Eén daarvan gebruikte hij als getuigschrift om als gewetensbezwaarde tijdens de Vietnam-oorlog onder de dienstplicht uit te komen. Niet dat hij strikt pacifist was, hij onderkende het belang van oorlogen in de wereldgeschiedenis, iets wat duidelijk uit zijn oeuvre blijkt.

undefined

Decor

In de jaren zeventig publiceerde Martin veelal korte verhalen, maar ook zijn eerste romans. Hij viel op binnen het fantasy-genre, omdat hij net zo makkelijk schreef over vampiers en robots als over ridders en dwergen. Het ging hem altijd om onderlinge, menselijke relaties - ruimteschip of kasteel diende louter als decor.

Midden jaren tachtig vertrok de schrijver naar Hollywood, om als scriptschrijver te werken aan onder andere The Twilight Zone. Al snel miste hij de vrijheid van zijn typemachine, door de beperkingen van televisieproducties. Begin jaren negentig keerde hij terug naar zijn schrijverskamer, in zijn huis in Santa Fé. Daar begon hij, omringd door al die speelgoedfiguurtjes uit zijn jeugd, aan zijn volgende novelle, toen hij een ingeving kreeg. Een jongetje, in een besneeuwd bos, dat een wolvenwelp vindt, en getuige is van een onthoofding.

De novelle maakte hij nooit af, maar uit dat visioen zou de hele wereld van A Song of Ice and Fire ontspruiten. Het moest er maar eens van komen, die enorme epische saga die elke zichzelf respecterende fantasy-schrijver zou willen creëren. Alle registers moesten open, hoeveel pagina's dat ook zou opleveren.

Het detailniveau van de boeken zegt wel iets over waarom Martin zo langzaam schrijft. Voor alle families in de Game of Thrones-boeken heeft hij enorme stambomen uitgetekend - met personages erop die niet eens in het verhaal voorkomen. Hij schreef een fictief geschiedenisboek over gebeurtenissen die zich afspelen vóór de tijdlijn in de boekenserie. Martin bedacht meerdere talen - nota bene een fictieve uitgestorven taal - en hij heeft twee religies verzonnen. Aanvankelijk dacht hij aan een trilogie, al schrijvende werd duidelijk dat hij minstens zeven dikke boeken nodig zou hebben om het verhaal te vertellen dat hij wilde vertellen.

Die tomeloze ambitie deelt hij met Tolkien, die aan de drie delen van The Lord of the Rings eigenlijk ook niet genoeg had om alles over zijn hobbits te vertellen. Martin bewondert Tolkien en zegt erg te zijn beïnvloed door de Britse schrijver. En de televisieserie Game of Thrones valt te zien als direct gevolg van het overweldigende succes van Peter Jacksons Lord of the Rings-films.

Filmstudio's wilden dat kassagerinkel namelijk meteen herhalen. 'Narnia'? 'The Hunger Games'? 'The Golden Compass'? Allemaal grote studioproducties gebaseerd op boekenseries, die er zonder het succes van Peter Jackson niet geweest zouden zijn. Ook bij Martin klopten diverse filmproducenten aan voor de filmrechten. Keer op keer weigerde hij: er zat immers te veel in zijn boeken om in één, of drie, of zelfs zeven films te proppen.

undefined

Rauwe successeries

Totdat twee jonge producenten, Daniel Weiss en David Benioff, met het idee kwamen om er niet een film, maar een serie van te maken. En die aan te bieden bij betaalzender HBO. De zender van rauwe successeries 'The Sopranos', 'The Wire', 'Rome'. Martin hoefde niet te vrezen voor concessies aan het witte doek, HBO stelt weinig beperkingen aan seks of geweld.

Want daarin verschilt de wereld van Martin van die van Tolkien. Bij de moralistische Tolkien gaat een uitverkoren held op pad om het ultieme kwaad te verslaan. Maar in Westeros is het allemaal niet zo zwart-wit als in Middle Earth. Zeker, je zou de vete tussen Huis Stark en Huis Lannister kunnen zien als die van goed versus kwaad, en dan is er nog de tegenstelling tussen de mensheid versus duistere machten beyond the wall, maar het mensbeeld van Martin is meer ambigu.

Net als de personages. De boeken wisselen per hoofdstuk van personage. Zo is Jaime Lannister enerzijds een harteloze schurk - maar in hoofdstukken geschreven vanuit zijn personage, kantelt letterlijk het perspectief. Moraal is in de wereld van Martin ver te zoeken, maar realpolitikers kunnen hun hart ophalen. Waar de katholiek Tolkien zijn trilogie zag als een 'fundamenteel religieus verhaal', is de agnost Martin meer beïnvloed door het kille wereldbeeld van Machiavelli en Thomas Hobbes.

Is oorlog bij Tolkien een manier om het kwaad uiteindelijk te overwinnen, het geweld in de boeken van Martin vormt een constant gegeven. Een dagelijkse realiteit, net als in vijftiende eeuw, ten tijde van de Rozenoorlogen, waardoor Martin zich liet inspireren.

In de meeste fantasy en science-fiction overwint uiteindelijk het goede van het kwade - bij Game of Thrones is dat na vijf van de zeven boeken nog allerminst zeker. Daarbij, als het verhaal erom vraagt, slacht Martin in zijn boeken die goeden zonder pardon af, tot afgrijzen van veel fans. Kom daar maar eens om bij Tolkien: stel je voor dat Frodo halverwege zijn queeste vanuit het niets tegen een speer van een Ork zou aanlopen.

Dat maakt Game of Thrones minder voorspelbaar, en het maakt de fantasiewereld van Martin op de een of andere manier échter dan die van Tolkien. Menselijker. Het maakt van George R. R. Martin in onze onttoverde, geseculariseerde 21ste eeuw de Tolkien van zijn tijd.

Game of Thrones Seizoen 6. Vanaf zondagnacht te zien via HBO

De Nederlandse actrice Carice van Houten speelt de rode priesteres Melisandre.

undefined