Verduisterende archeologie
Dát er iets niet klopt op de theatrale schilderijen van de Ier Hughie O’Donoghue zie je in een oogopslag. Nu alleen nog even uit zien te vinden wat er waarom niet klopt.
Er schuilen waaiers van verwijzingen in zijn werk. En die hoeven niet af te schrikken. Het is juist aangenaam om die te ontrafelen, of eerder nog: aan de hand van O’Donoghue’s schilderijen, met je eigen verhaal aan de haal te gaan.
Neem het kloeke doek ’Last Poems’. De helft van het schilderij bestaat uit een berg suikerbieten, rechts scharrelt een zwerfhond. De achtergrond verraadt troosteloosheid, het is waarschijnlijk vroeg in het voorjaar, ergens ver weg, koud en vooral nat. En onmiddellijk denk je in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog te zijn beland. Wat helemaal niet waar is.
In zijn mengeling van techniekgebruik, versluiering en juist ook ontraadseling, zet O’Donoghue je op het verkeerde been. Net als Breitner verwerkt hij foto’s in zijn schilderijen. Op flinterdun Japans papier geprojecteerd en vervolgens op canvas of houtplaat geplakt. Of glasnegatieven, die hij op Ierse rommelmarkten vond of van zijn vader kreeg, die in de Tweede Wereldoorlog in Egypte, Italië en Griekenland tegen de nazi’s vocht.
Het zijn niet de foto’s die liegen of verwarren, want die zijn nou eenmaal ooit ter plaatse gemaakt. Het is de schilderkunstige context die de fotografische ’waarheid’ onderuit haalt. En naar andere einders trekt.
Over de gefotografeerde suikerbieten schildert O’Donoghue een bijna Van Gogh-achtige landschappelijkheid in verlaten gelig sepia. Hij legt een waas over het landschap, alsof het lijkt: ’dit hoef je niet meer te zien’. Maar het is wel gebeurd; die berg suikerbieten lag daar ooit, werd daar ooit biet bij biet opgestapeld. En nee, het zijn geen schedels van vermoorde soldaten en burgers, ook al dringt dat beeld zich desalniettemin op. Op de achtergrond een zonsondergang tussen de bomen. Of staat de horizon na een dagenlang bombardement in lichterlaaie?
Laura Stamps van het Haags Gemeentemuseum noemt dat ’omgekeerde archeologie’. „Terwijl hij verduistert, verheldert hij ook. De panelen zelf zijn op verschillende manieren doorboord, gebroken, uit elkaar genomen en weer in elkaar gezet. Achter deze werkwijze schuilt een drang tot herstellen, die draait om het reconstrueren van datgene wat gefragmenteerd en uiteengevallen is.”
Behalve quasi-archeologisch, is O’Donoghue’s werk vooral theatraal. Hij is een regisseur die ensceneert, naar zijn hand zet. Zijn forse serie met drie liggende vrouwen gaf hij misleidende titels mee als ’Blue Water’, ’Night Sleeper’ en ’A Stone Staircase’. Alsof we op de stenen trap moeten letten waarop het ontzielde lichaam van een vrouw rust.
O’Donoghue trok zijn model een bloemetjesjurk aan, drapeerde haar liggend in water, fotografeerde haar en plakte de afbeelding op het doek. Voor een slaap is de houding wat al te ongemakkelijk; dit is eerder een kwestie van nooit meer slapen. Daar ligt Hamlets lief Ophelia tomeloos uitgestrekt. Ze kon niet meer.
En verder knipogen O’Donoghue’s Ophelia’s naar de pijnlijk realistische afbeelding van de verdronken Ophelia die John Everett Millais in 1851 schilderde.
Sculpturale trekken krijgt O’Donoghue’s werk in het 24-delige ’Anabasis’. De schilder vouwde 24 boeken open, beschilderde die in een onbetekenend lichtblauw als neutrale ondergrond, en beplakte de opengeslagen pagina’s met gevonden en gezochte (familie)foto’s. Het geheugen samengebald in geschilderde plakboeken.
Niet in het Haagse prentenkabinet aanwezig is het drieluik ’Yellow Man’. Als een dwerg op de schouders van voorgaande reuzen Vincent van Gogh en Francis Bacon, schilderde O’Donoghue een zwarte schim met gele strohoed tegen een gele achtergrond waar je korenhalmen in de zomerwind kunt horen zuchten.
Het is een lome knipoog naar Van Goghs ’De schilder op weg naar Tarascon’ uit 1888. Daarop wandelt een in blauwe broek en kiel geklede schilder met zijn schildersspullen door zinderend zuidelijk zonlicht, onderwijl een pikzwarte schaduw met zich meeslepend. Francis Bacon varieerde daar ook al op met zijn afbeelding van een abstract soort vogelverschrikker die de weg en zo te zien ook z’n eigen schaduw kwijt is.
’Verdwenen verhalen, verbeelde werkelijkheid’, schilderijen van Hughie O’Donoghue, in het prentenkabinet van het Haagse Gemeentemuseum, t/m 19/10, tel. 070-3381111. www.gemeentemuseum.nl
