Vechten om Anne

Het is treurig, maar het is niet anders, zegt Anne Frank-deskundige David Barnouw over de nieuwe commotie rond Anne Frank. Het Anne Frank Fonds heeft de auteursrechten van het dagboek, de Anne Frank Stichting heeft het huis en het Niod het dagboek. "Het zou aardig zijn als de partijen konden samenwerken, maar dat is niet het geval. Jammer."

Op 8 mei gaat in het gloednieuwe Theater Amsterdam het theaterstuk 'Anne' in première, in aanwezigheid van niemand minder dan koning Willem-Alexander. Een enorm mediaoffensief zal de komende weken dit stuk onder de aandacht brengen. Producent Robin de Levita hoopt dat het de opvolger wordt van de ongekende kaskraker 'Soldaat van Oranje', de musical die inmiddels 1,2 miljoen bezoekers trok.

Maar niet iedereen is blij met de zaken die rond het theaterstuk spelen. Joodse prominenten vinden de opzet te commercieel. Zij storen zich eraan dat bezoekers worden ontvangen met champagne en een amuse en dat zij een driegangenmenu voor de voorstelling krijgen voorgeschoteld. Ted Musaph, oud-voorzitter van het Joods Historisch Museum, zei het kernachtig: "In Bergen-Belsen hadden we überhaupt niets te vreten."

De Anne Frank Stichting, de eigenaar van het huis aan de Prinsengracht dus, is het helemaal eens met mevrouw Musaph. Volgens directeur Ronald Leopold strookt een 'fijn avondje uit' niet met het akelige verhaal van Anne Frank. Over de uitwerking van het door het schrijversechtpaar Leon de Winter en Jessica Durlacher geschreven stuk heeft de stichting geen mening. Die is immers nog geheim.

Het Anne Frank Fonds daarentegen is laaiend enthousiast over het stuk. Logisch, want zij hebben De Winter en Durlacher benaderd met de vraag of zij op basis van het bijgewerkte dagboek een nieuw toneelstuk wilden maken. Yves Kugelmann, voorzitter van het fonds, begrijpt niets van de kritiek. In het Anne Frank Huis kunnen bezoekers toch ook een biertje en koffie bestellen?

undefined

Even ging het goed

De botsing is niet van vandaag of gisteren, zegt Barnouw, tot voor kort onderzoeker van het Niod en schrijver van boeken over Anne Frank. In de jaren negentig was er onenigheid over het gebruik van de merknaam Anne Frank. Toen ging het weer even goed. Zo goed dat Buddy Elias, een volle neef van Anne, als voorzitter van het fonds in 2007 naar Amsterdam kwam om brieven, documenten en foto's van Otto Frank aan de stichting in bruikleen te geven.

Die tijd lijkt voorbij. Het fonds stapte in 2011 naar de rechter om de in bruikleen gegeven nalatenschap van Otto Frank terug te eisen. De rechter stelde het fonds vorig jaar in het gelijk en de spullen zijn richting Bazel verscheept. Die blijven daar echter niet, zij gaan naar het Familie Frank Zentrum waarvan binnenkort in het Duitse Frankfurt de bouw begint en die in 2017 opengaat.

Barnouw vermoedt dat met de komst van de nieuwe voorzitter, Yves Kugelmann, er een nieuw beleid is ingezet. "Kugelmann is een heel stevig type, hij wil zich laten gelden." Barnouw ziet een sterk verband met het gegeven dat de auteursrechten van het dagboek aflopen op 1 januari 2016, zeventig jaar na het overlijden van de auteur.

"Dan komt er een einde aan de inkomsten van het fonds en als je geen geld meer hebt, komt je positie onder druk te staan", zegt Barnouw. "Dan hoeft niemand meer rekening te houden met het fonds. Dat heeft Kugelmann heel goed gezien. Hij beweert dat hij mogelijkheden ziet om de auteursrechten van het dagboek langer te kunnen behouden, maar ik ben niet echt geneigd om dat te geloven."

Het Anne Frank Fonds is in 1963 door Otto Frank opgericht, toen hij zich met zijn tweede vrouw in Bazel had gevestigd. Er zijn verhalen dat hij dat heeft gedaan omdat hij ongelukkig was met de koers die de stichting met het Anne Frank Huis voer. Volgens Kugelmann vond Frank het Achterhuis een commerciële fabriek en dat wilde hij niet.

Volgens Barnouw is de reden prozaïscher. "Hij moest in Bazel belasting betalen over de inkomsten van het dagboek. Ik denk dat zijn boekhouder hem heeft geadviseerd een fonds op te richten en daar de rechten onder te brengen, zodat hij alle inkomsten aan goede doelen kon schenken en niet ook aan de belasting."

Dat Otto Frank niet altijd blij was met de manier waarop het Anne Frank Huis zich ontwikkelde, klopt volgens Barnouw voor een deel. "Hij had het aanvankelijk bedoeld als een soort jongerencentrum. Dat is geprobeerd in de jaren zestig, maar dat sloeg niet aan. Dan houdt het op. Wie zegt dat Otto Frank niet heeft gewild dat jaarlijks meer dan een miljoen mensen, onder wie heel veel jongeren, het Achterhuis bezoeken, die kletst uit zijn nek."

undefined

Politieke standpunten

Barnouw wijst erop dat Frank tot aan zijn dood in 1980 betrokken is geweest bij het Anne Frank Huis en dat hij legio mogelijkheden heeft gehad om de koers te wijzigen. "Hij kwam regelmatig naar het Achterhuis en vond de gang van zaken prima. Het enige waar hij zich tegen keerde, waren de politieke standpunten die het bestuur van de stichting over Palestijnen en kernwapens meende te moeten innemen. Verder niets."

Barnouw is de bedenker van de term 'Anne-Frank-industrie' en ironisch genoeg rangschikt hij ook zijn eigen werkzaamheden daaronder. De term moet volgens hem niet letterlijk worden genomen. Hoewel er enorme bedragen omgaan, zijn zowel het fonds als de stichting non-profit organisaties. Het Anne Frank Huis krijgt geen cent subsidie en de inkomsten gaan naar onderhoud en beheer van het pand aan de Prinsengracht en naar educatieve projecten. Dat geldt ook voor het fonds.

Anne Frank in 1941. Het nieuwe theaterstuk 'Anne' dat in mei in première gaat, is volgens critici te commercieel.

undefined

In de clinch met het Anne Frank Fonds

Het Anne Frank Fonds in het Zwitserse Bazel ligt regelmatig in de clinch met partijen die stukken maken over Anne Frank. Zes jaar geleden protesteerde het fonds tegen het voornemen om in Spanje een musical - 'Anne Frank, loflied op het leven' - op de planken te brengen. Een musical paste niet bij haar leven, vond het fonds.

De Anne Frank Stichting had hier geen problemen mee en vond dat de makers 'integer en vakkundig te werk' waren gegaan. Theatercritici spraken van een 'integere bewerking'. Zo lovend was uiteindelijk ook de Israëlische ambassadeur in Spanje die aanvankelijk met enige tegenzin naar het theater was gegaan.

Maar Buddy Elias, neef van Anne en oud-voorzitter van het fonds, zei nog in 2010 in een interview dat de tragedie rond Anne zich niet leende voor 'light entertainment'.

Hetzelfde protest klonk begin dit jaar toen de Duitse omroep ZDF bekendmaakte een serie over Anne Frank te willen maken. Het Anne Frank Fonds maande de omroep de serie af te blazen. Het fonds achtte het plan een 'minachting' voor de familie Frank. 'Excessen' als de ZDF-serie waren volgens het fonds alleen te verklaren uit 'gebrek aan gevoel in de omgang met het Joodse erfgoed'. Aanvankelijk weigerde de ZDF de serie af te blazen. Eind februari kwam de omroep daar op terug.

undefined

Nieuw museum over de familie Frank

De nieuwbouwplannen voor de nieuwe vleugel bij het Jüdisches Museum hadden eigenlijk al rond moeten zijn, maar het Duitse Frankfurt wilde niet direct met de vergunningen komen. Die hobbel lijkt nu te zijn genomen. De bouw begint volgend jaar en in de herfst van 2017 opent het nieuwe Familie Frank Zentrum.

Anne's neef Buddy Elias - zoon van de zus van Otto - woont nog in Bazel, zijn huis staat vol met spullen die afkomstig zijn van Otto Frank. De hele boedel van Elias gaat naar Frankfurt, ook de spullen die het fonds na tussenkomst van de rechter van het Anne Frank Huis heeft teruggekregen.

In Berlijn zit het Anne Frank Zentrum, dat wordt gesteund door de Anne Frank Stichting. Volgens woordvoerder Michael Lenarz zullen de twee centra geen concurrenten worden. In Frankfurt komt de nadruk te liggen op de voorouders van Anne Frank. De moederskant van Otto Frank woont al sinds de zestiende eeuw in Frankfurt. Op de site staat dat ook de geschiedenis van de familie Elias aan bod komt. Volgens Lenarz vormt dat verhaal een klein deel van de collectie.

undefined