Archieven van het Vaticaan
Vaticaan maakt archieven over ‘oorlogspaus’ Pius XII openbaar
Zestien miljoen documenten moeten licht werpen op een van de meest omstreden pausen uit de kerkgeschiedenis. Vanaf vandaag zijn ze beschikbaar voor historici. Trouw kreeg voorinzage.
Voor de een is hij een zwijgende paus, een vazal van Hitler die wegkeek toen miljoenen Joden werden weggevoerd. Volgens veel anderen heeft hij door stille diplomatie veel levens van Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog gered. Pius XII, paus van 1939 tot 1958, verdeelt de wereld al jaren. Stond hij nu aan de goede of de foute kant? Een deel van het antwoord ligt in kilometers lange stellingkasten vol gerangschikt archiefmateriaal in het Vaticaan. Tot nu toe mocht niemand van buiten daarbij komen, maar vanaf vandaag zijn de archieven van de Heilige Stoel over Pius XII open voor historici. Trouw mocht er al in kijken.
Normaal wacht het Vaticaan zeventig jaar nadat een paus is overleden of afgetreden, voordat de archieven opengaan. In het geval van Pius XII (echte naam Eugenio Pacelli) zou dat dus pas in 2028 gebeuren. Dat die opening naar voren is geschoven heeft er volgens het Vaticaan onder meer mee te maken dat in archieven elders in de wereld al lange tijd materiaal over Pius XII beschikbaar is.
Vooral indirect bewijs
Trouw kreeg toegang tot een van de archieven, dat van de sectie buitenlandse betrekkingen van het Vaticaan. Hierin wordt bijvoorbeeld de correspondentie bewaard tussen tussen het Vaticaan en de pauselijke ambassadeurs tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Volgens de paar documenten die Trouw heeft mogen inzien, is veel van wat Pius XII zou moeten vrijpleiten, indirect bewijs. Zo is er een document uit oktober 1943 waarin ondergedoken Joden in het door de Duitsers bezette Rome hem vragen of hij iets kan zeggen over het lot van hun weggevoerde familieleden en of hij hen materieel kan helpen. De paus laat weten dat ‘alles gedaan wordt wat in zijn vermogen ligt’.
Volgens Johan Ickx, archivaris van de sectie buitenlandse betrekkingen van het Vaticaan, gaat het bij de opening van de archieven niet om een pr-operatie. “Kijk: wat Pius XII niet gedaan zou hebben in de ogen van sommigen, dat is genoeg gezegd de afgelopen zestig jaar. Maar wat hij wel gedaan heeft, is volgens ons juist niet genoeg naar buiten gekomen. Ik denk dat veel mensen met open mond zullen kennisnemen van de inhoud van de archieven en wegslikken wat ze jarenlang gezegd en geschreven hebben.”
Symbolische daad
Het woord is nu aan de historici die vanaf vandaag in het Vaticaan documenten digitaal kunnen raadplegen. Historicus Jan Bank, die een boek schreef over de rol van de christelijke kerken in Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog, ziet de openstelling van de Vaticaanse archieven vooral als een symbolische daad.
“Het is een tegemoetkoming aan kritische onderzoekers, die de houding van Pius XII in de Tweede Wereldoorlog en met name zijn denken en doen ten opzichte van de Jodenvervolging wilden beschrijven. De archieven over Pius XII en de oorlog zijn al tientallen jaren geleden op een kier gezet door de uitgave van elf boeken vol diplomatieke documenten van het Vaticaan. Ik verwacht niet veel nieuws in de documenten die vanaf nu naar buiten zullen komen.“
Lees ook:
Was oorlogspaus Pius XII een held of een vazal van Hitler?
Trouw kreeg een eerste blik in de Vaticaanse archieven over oorlogspaus Pius XII, die vandaag opengaan. Zestien miljoen documenten moeten licht werpen op een van de meest omstreden pausen uit de kerkgeschiedenis. ‘Ah, u wilt een smoking gun?’
Kerk was in de oorlog geen held
interview | Kerken zien zich als brengers van de goede boodschap, maar in de Tweede Wereldoorlog bleef hun protest vrijwel uit, ontdekte Jan Bank.
