Van schaap met vijf poten tot tweedelijnswerker
'Onze tijd vraagt om professionaliteit. Mensen doen alleen mee als ze iets aangeboden krijgen dat kwaliteit heeft. Ook in de kerk. Predikanten zouden zich daarom moeten specialiseren en in een teamverband moeten werken. De één gespecialiseerd in pastoraat, een ander in diaconaat en een derde in jongerenwerk.''
Dat was de boodschap van emeritus hoogleraar Gerben Heitink op de jaarlijkse Predikantenconferentie in Nijkerk gisteren. De dominee als schaap met vijf poten sterft uit, hield hij zo'n honderd predikanten voor.
Toch ziet Heitink dat veel predikanten op elkaar lijken en alles 'een beetje' kunnen. ,,Daarmee redden we het niet. Ook kerkgangers willen kwaliteit'', aldus Heitink.
Een congresganger loopt, vertelt hij, in zijn werk tegen de problematiek van 'alles een beetje' aan. Hij is voorganger van één van de vijf Hilversumse wijkgemeenten. ,,Overleg is er wel, maar haast geen specialisatie.'' Hij voelt wel voor meer specialisatie. ,,Iemand die heel sterk is in catechese, zou je daarvoor veel breder moeten kunnen inzetten. Anders is het gewoon jammer van zijn kwaliteiten.''
Werken in een regionaal verband zou dit soort mogelijkheden bieden aan predikanten. Maar teamwork en specialisatie scheppen ook afstand, zegt Heitink. ,,Je wordt wat meer een 'tweedelijnswerker'.''
Het teamwork komt er nog niet erg van, blijkt tijdens de workshops. Dat ligt aan 'logge overlegstructuren' en 'gebrek aan reflectie op eigen functioneren'. Maar de behoefte is er. Voor 'mezelf als persoon'. De kreet 'Je hoeft niet alles te doen' klonk geregeld.
Volgens Heitink is een cultuuromslag in het kerkelijk leven noodzakelijk. ,,Er is een groeiende kloof tussen kerk en geloof. Als kerken bevinden we ons op een doodlopende weg en het beroep van predikant maakt deel uit van deze crisis.'' De Samen-op-wegkerken verliezen jaarlijks twee procent van hun leden, dat zijn ongeveer 60 grote kerken met 1000 leden. Gemeenten krimpen en vergrijzen. Ze hebben jongeren weinig te bieden en kunnen in hun eentje ook geen activiteiten ontwikkelen om nieuwe leden te trekken. Heitink zoekt de oplossing in 'schaalvergroting'. ,,We moeten het kerkelijk leven meer organiseren op het niveau van de regio of de classis met voor allerlei taken gespecialiseerde predikanten.'' Daarbij denkt hij onder meer aan diaconale, educatieve, pastorale of missionaire taken.
Maar, een belangrijke vraag: biedt de kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) die ruimte?
,,Nee, niet op alle punten'', zegt dr. Jan Bruin, die een workshop hierover leidde. Die kerkorde 'denkt nog heel sterk vanuit de plaatselijke gemeente', terwijl een 'regionale insteek' veel beter zou zijn.
Praktisch betekent 'regionaal werken' dat er op dat niveau afspraken gemaakt worden over bijvoorbeeld het beroepingswerk. Welk specialisme is voor die regio nodig? Daar moeten kerkenraden rekening mee houden bij de vervulling van een predikantsvacature.
Deze najaarsconferentie was de laatste, georganiseerd door de zelfstandige Vereniging van Predikanten van de Gereformeerde Kerken in Nederland (VPGKN).
Voorzitter Richard Vissinga: ,,Als de PKN 1 mei 2004 een feit is, worden daarbinnen geen gereformeerde predikanten meer bevestigd onder die naam. Daarmee heeft de VPGKN geen bestaansrecht meer en heft ze zichzelf op.'' Toch gaat de vereniging door met haar werkzaamheden, maar dan als werkgroep binnen de Bond van Nederlandse Predikanten. Voor het gereformeerde predikantsgevoel wil die werkgroep najaarsconferenties blijven beleggen.
