Vader neemt les om papa te worden

Lindela Mraqisa (32) is een uitzondering in de townships van Zuid-Afrika: hij had een goede band met zijn vader, die inmiddels is overleden. "Mijn vader was bijzonder", zegt hij in zijn huiskamer in Guguletho in het noordoosten van Kaapstad. "Hij bracht me naar school, kookte, maakte het huis schoon. Zaken waarvoor de meeste zwarte Zuid-Afrikaanse mannen hun neus ophalen."

Reflecteren
Lindela wil zelf ook zo'n goede vader zijn voor zijn twee zoons en dochter. Hij neemt daarom sinds kort, samen met zijn vrouw Nosicelo (27), deel aan een cursus over vaderschap. Eens per week komen ze met een aantal anderen bijeen bij coach Thulani Velebayi, die ouders op straat en in gezondheidsklinieken uitnodigt, om te reflecteren op de verhouding met hun eigen vaders en na te denken over hoe zij moeten omgaan met hun kinderen. Vaak met een psycholoog erbij, want de emoties lopen af en toe hoog op.

Gangbaarder is namelijk de soort herinnering die Nosicelo aan haar (eveneens overleden) vader heeft. Hij sloeg zijn vrouw, ging zijn kinderen soms achterna met een speer, verdween tot drie keer toe meerdere jaren en hield er buiten Nosicelo's moeder meerdere vrouwen op na.

"Het is uitzonderlijk als Zuid-Afrikanen in townships trots zijn op hun vader", zegt Patrick Godana van MenCare+, de organisatie die met onder meer Nederlands ontwikkelingsgeld de cursussen van Velebayi ondersteunt. "Vaders zijn er zelden een goed rolmodel voor hun kinderen. Ze zijn er weinig. Ze werken en zitten daarna in de kroeg met vrienden."

Misbruik
En ze nemen vaak de benen. Maar liefst 39 procent van alle kinderen in Zuid-Afrika groeit op zonder vader, bleek onlangs uit onderzoek van het South African Institute for Race Relations (SAIRR). Volgens onderzoeker Thuthukani Ndebele heeft dat grote invloed op hun toekomst. De kinderen zijn eerder geneigd op te groeien in armoede, hebben meer kans slachtoffer te worden van misbruik en lopen op latere leeftijd grotere risico's op psychische problemen.

"Veel mannen in de townships hebben zelfs geen idee wat zwangerschap precies inhoudt", vertelt Godana. "Ik sprak laatst een man die er oprecht over klaagde dat zijn vrouw een week na de bevalling van hun kind 'nog altijd' geen zin in seks met hem had."

Het zit volgens Lindela niet in de cultuur om als man bij bevalling, opvoeding of huishouden betrokken te zijn. "Opvoeden van kinderen wordt gezien als een vrouwentaak. Als vrienden een man aantreffen terwijl hij afwast of zijn kinderen in bad doet, lachen zij hem uit." Nosicelo vult aan: "Soms wordt zijn vrouw er dan zelfs van beschuldigd hem te hebben behekst."

Grofheid en vreemdgaan
Haar eigen vader kon bovendien niet tegen huilende baby's. "Als een van mijn broertjes 's nacht huilde, zette mijn vader hem gewoon in het donker buiten."

Het maakte dat Nosicelo, zoals veel zwarte Zuid-Afrikaanse vrouwen, weinig vertrouwen ontwikkelde in zwarte mannen. "Toen ik Lindela tegenkwam, was dat moeilijk. Wij associëren zwarte mannen al snel met grofheid, geweld en vreemdgaan. Het kostte veel gesprekken om me te realiseren dat de man op wie ik verliefd werd anders was. In het begin was ik bang voor mijn verliefdheid."

Dus probeert Lindela een beter rolmodel voor zijn kinderen te zijn, en een betere echtgenoot voor zijn vrouw, en gaat hij trouw naar de cursus. Helaas is hij ook in dat opzicht een uitzondering. "We hebben nog een lange weg te gaan", verzucht coach Velebayi. Deze dag had hij zes koppels verwacht op zijn bijeenkomst, een dag eerder twintig - maar niemand kwam opdagen.

"Het vergt aanhoudende inspanning om mannen te bewegen te komen", zegt hij. "Ik moet telkens weer op hen inpraten. Want veel van hen menen diep van binnen dat je cultuur niet kunt veranderen, en dat je dat eigenlijk ook niet moet willen. Mannen zijn er om baby's te produceren, denken zij, niet om ze op te voeden. Maar de kinderen zijn het slachtoffer. Zij creëren een haat tegen hun vader, die er in het slechtste geval op latere leeftijd ongecontroleerd uitkomt ten opzichte van anderen."