Uitstekend onderbouwd afscheid van de hemel als ode aan het leven

De schrijver

Deze predikant (1955) en hoogleraar ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit oogstte lof en kritiek met zijn essays in Letter & Geest waarin hij afscheid nam van een persoonlijke God en de hemel. Lezers vonden in zijn betoog (h)erkenning, zagen het ook als verlies en verraad van binnenuit.

Het essay over de hemel komt deels uit het slot van 'Heilige Onrust', de laatste vrucht van een lange bibliografie. De Lange is ook buitengewoon hoogleraar systematische theologie en ecclesiologie in Stellenbosch en doceert op de filosofische Academie op Kreta.

Thema

De Lange bekent allereerst 'niet zo'n loper' te zijn, ook geen plannen te hebben voor een pelgrimstocht. Toch vindt hij in de allegorie van de pelgrimage vele parallellen met zijn zoektocht naar het hogere. Die is vergelijkbaar met die van veel vrijzinnigen, kerkverlaters en seculiere zoekers die leven in een post-religieuze cultuur waarin vaste rollen, zekerheden en instituties zijn verdampt.

Wij verkeren in voortdurende transitie (liminaliteit), zegt De Lange. Dat veroorzaakt een heilige onrust die Augustinus al beschreef. Ook de pelgrim is op weg in onbekend gebied, op zoek naar zin en zichzelf. Al lopende verliest hij zijn schroom en waardigheid. Gestript van waarheidsaanspraken en waaromvragen van de gevestigde religies - religieuze franje - stelt hij alleen nog eenvoudige vragen: waar kom ik vandaan, waar ga ik naartoe? Hij komt tot minimal theology en minimal ethics. Dit rijpingsproces staat volgens De Lange haaks op de pelgrimage zoals de puriteinse John Bunyan die in 1678 beschreef in zijn 'Pilgrim's progress', waarin hoofdpersoon Christen voortvarend en immer waakzaam op zoek gaat naar zijn zielenheil, de hemel. Christen lijkt daarin op de moderne burger die voor zijn gevoel altijd nuttig bezig moet zijn.

Meest rake zin

"Je leeft eeuwig, als je beseft te leven zonder grond, te leven zonder een andere reden van bestaan te hebben dan dat je er bent, onvoorwaardelijk."

Uitwerking

De pelgrim laat alles dat moet los, erkent dat hij niets om het lijf heeft en verlangt reikhalzend naar de bestemming, een beter en echter leven. Maar ontdekt dan - en dat is het 'best bewaarde geheim van de Camino', de pelgrimsroute naar Santiago de Compostella - dat er 'helemaal geen Geheim met een grote G' is, dat de reis de bestemming is. Aankomen valt tegen: het bereiken van de bestemming is het einde van het verlangen. We zoeken, om met Campbell te spreken, eigenlijk niet naar de zin van het leven, maar naar de ervaring dat we werkelijk in leven zijn. Daarom is het voor De Lange beter te leven alsof er geen hemel bestaat, die bij hem ook geen positieve associaties oproept. De essentie van geloven is je overgeven aan een ervaring van echter en waarachtig leven, 'ja' zeggen tegen het leven, in de hoop dat het ooit beter wordt, ondanks alles (naar Hammerskjöld, Derrida en Hillesum).

Redenen om het boek niet te lezen

De vergelijking tussen geloof en pelgrimage is een vondst, maar gaat soms mank. Logisch, aangezien het om een interpretatie gaat om zijn betoog te ondersteunen. Soms lijkt het of De Lange het geloof in het leven plaatst tegenover het geloof in een hemel. Maar, om in de vergelijking te blijven, sommige pelgrims zijn zowel blij met de reis als met het bereiken van de bestemming.

Redenen om het boek wel te lezen

Het loont de moeite het essay in zijn context te lezen. De eyeopener is dat het boek meer een ode of liefdesverklaring blijkt aan het leven dan een afscheid van de hemel, wat De Lange uitstekend onderbouwt. De Langes taalrijke koppeling aan de pelgrimage is verfrissend, sluit handig aan bij de trend en maakt het zoeken naar het 'iets' tastbaar. Dat hij geen wandelaar is, hindert niet doordat hij andermans ervaringen en zijn innerlijke reis rijk beschrijft.