Uitgeprocedeerden gaan niet weg, hoe graag de politiek dat ook wil

‘We Are Here’ heeft de groep uitgeprocedeerde asielzoekers zichzelf genoemd, en dat is de spijker op z’n kop. Ze zijn hier en ze zijn niet plan weg te gaan. Dat zorgt voor problemen, deze keer rond gekraakte woningen in Amsterdam-Oost. Zolang de politiek niet in staat is die op te lossen, geldt voor die problemen hetzelfde: die zijn er en ze verdwijnen niet vanzelf.

De groep die rond Pasen een aantal woningen kraakte in de Rudolf Dieselstraat timmerde voor het eerst aan de weg – bijna letterlijk – toen ze zes jaar geleden een tentenkamp opsloeg in Amsterdam-Osdorp. Toen de winter aanbrak, zocht ze onderdak in een kerk, in de jaren erna zwierf ze langs een serie leegstaande gebouwen in de stad. Er vielen mensen af, er kwamen er bij, ze raakten verspreid over de stad en telkens duiken ze weer op.

De les van tien jaar uitzetbeleid

‘We Are Here’ bracht een probleem aan het licht waar de landelijke politiek lange tijd van weg keek. Asielzoekers die uitgeprocedeerd zijn, zo hield men vol in Den Haag’ moeten het land uit en dus hoeft er voor hen geen opvang geregeld te worden – zo simpel moet het zijn.

Maar in de praktijk blijkt dat níet eenvoudig. Want veel afgewezen asielzoekers gáán gewoon niet weg. Omdat ze niet willen of omdat ze niet kunnen, bijvoorbeeld omdat ze niet welkom zijn in hun land van herkomst. Dat is de les van tien jaar uitzetbeleid, zei toenmalig burgemeester Van der Laan van Amsterdam al in 2013: “Uitgeprocedeerden geen enkele opvang bieden zodat ze vanzelf vertrekken, dat blijkt niet te werken.”

Maar Den Haag hield voet bij stuk en vooral een aantal grote steden zit opgescheept met de gevolgen van die rechtlijnigheid. Want wie nergens in de opvang terecht kan, gaat zwerven en zelfs op straat slapen. Dat willen de stadsbesturen niet. Meerdere steden zijn daarom aan de slag gegaan met eigen opvang.

In Amsterdam kwam een aantal uitgeprocedeerden terecht in de psychiatrie en sommigen kregen uiteindelijk alsnog een verblijfsvergunning. Voor zo’n honderd mensen kwam er tijdelijke opvang in een leegstaande gevangenis. De hoop dat ze van daaruit alsnog het land zouden verlaten, werd niet bewaarheid en daarom biedt Amsterdam tegenwoordig alleen nog maar opvang voor de nacht. Om ‘aanzuigende werking’ te voorkomen, zoals Van der Laan herhaaldelijk zei – maar ‘We Are Here’ vindt die nachtopvang niet genoeg.

Intussen slaagt de landelijke politiek er niet in de zaak vlot te trekken. Drie jaar geleden leken toenmalig staatssecretaris Dijkhoff (VVD) en de gemeenten dichtbij een akkoord, maar een paar maanden voor de Kamerverkiezingen liep dat toch spaak. Dijkhoff wilde in hoogstens acht gemeenten een opvangplek, de opvang elders moest dicht. Met name de steden die hun opvang moesten sluiten, liepen te hoop tegen dat plan. “Doen alsof deze mensen niet bestaan, dat werkt voor geen meter”, zei de Groningse wethouder Ton Schroors (D66) destijds.

Toch is Dijkhoffs plan het uitgangspunt geworden voor het nieuwe regeerakkoord: acht centra voor uitgeprocedeerden, die binnen twee weken moeten gaan meewerken aan hun vertrek – en de bed-bad-brood-opvangplekken van de gemeenten moeten dicht. Van de uitvoering van dat plan is nog niets vernomen.

Onderhandelingen in Amsterdam

Amsterdam lijkt intussen een andere kant op te gaan. GroenLinks en D66, de grootste partijen hier, onderhandelen nu over een nieuwe coalitie en beide zien veel in ‘het Groningse model’: 24-uursopvang, begeleiding voor de uitgeprocedeerden om hen te helpen nadenken over hun toekomst en geen dwingende termijnen. Ook Groningen zelf gaat daar gewoon mee door; het stadsbestuur kondigde een jaar geleden zelfs aan daarvoor een nieuw gebouw neer te zetten. Eensgezindheid tussen Rijk en stad lijkt ver weg.

Dit moet stoppen, roepen politici van rechts tot links nu over kraakacties als die in de Rudolf Dieselstraat. Maar zolang de onderliggende problemen niet zijn opgelost, zal dat niet snel gebeuren.

Lees ook: Waarom het overleg tussen gemeenten en toenmalig staatssecretaris Dijkhoff mislukte

Een interview met burgemeester Jos Wienen van Haarlem, die de gemeenten vertegenwoordigde tijdens de onderhandelingen. Gemeenten staan perplex van stuklopen overleg met Dijkhoff