'Trump ondermijnt dagelijks onze rechten en vrijheden'

Tussen gehavende democratie en ontluikende autocratie, zo omschrijft journalist Sarah Kendzior de Verenigde Staten na een jaar met president Donald Trump aan het roer. Kendzior is opgeleid als antropologe en bestudeerde autoritaire staten in de voormalige Sovjet-Unie. Nu haar eigen land een autoritaire wending doormaakt, ontpopt ze zich als fel criticaster van Trump. Mensen die zijn autoritaire beleid proberen te bagatelliseren, drukt ze met hun neus op de feiten. Dat doet ze als veelgevraagd spreker en schrijver, en als fervent twitteraar.

Kendzior was, in tegenstelling tot veel van haar collega's in de media, niet verrast door de verkiezing van Trump, noch door de koers die zijn presidentschap kenmerkt: "Je hoeft alleen maar naar al de corruptie bij zijn bedrijven te kijken. Het is zonneklaar dat hij autoritaire persoonlijkheidskenmerken heeft. Waarom zou hij zich als president anders gedragen dan hij in zijn eerdere leven deed?", trapt ze af met een retorische vraag tijdens een Skype-interview.

Trump's regeerstijl vergelijkt Kendzior met die van dictators die ze als academica bestudeerde in Centraal-Azië: "In het bijzonder de manier waarop ze spektakel gebruiken om keihard en repressief beleid te verbergen." Natuurlijk hebben de VS een heel andere staatsinrichting en politieke cultuur, haast ze zich te zeggen, maar de VS bewegen wel die kant op.

Direct na de verkiezing van Trump beweerde de ene na de andere politiek analist dat de democratische instituties van de VS robuust genoeg zouden zijn voor vier jaar Trump. De tegenwerping die Kendzior keer op keer te berde brengt in haar artikelen is dat de 'checks en balances', zoals de controlemechanismen in het Amerikaanse politieke systeem heten, bestaan bij de gratie van wetgevers die ze willen naleven en beschermen. En dat is nu juist niet het geval.

Rechters

"Kijk maar naar de mensen die hij in de arm nam", vervolgt ze. "Steve Bannon (Trumps voormalige hoofdadviseur, red.) zei letterlijk dat zijn doel was de bureaucratie te ontmantelen. Aan het hoofd van het Amerikaanse bureau voor gezondheid en milieu, de Environmental Protection Agency, benoemde hij iemand die niet gelooft in klimaatverandering, als onderwijsminister iemand die niet gelooft in publiek onderwijs." De lijst is eindeloos en de enige uitzondering is het leger. Dat wordt wel opgebouwd en in het bijzonder het nucleair wapenarsenaal. Trump is ook druk bezig rechters te benoemen waarbij het belangrijkste criterium is of zij loyaal zijn aan hem. Daarnaast beschikt Trump via zijn kinderen nog altijd over zijn zakelijke imperium; buitenlandse gasten verblijven in Trumps gebouwen. Zo kan hij verdienen aan het presidentschap en dient hij zijn eigen belangen en niet de publieke zaak.

Deze tendensen drijven de VS steeds verder richting een autocratisch bewind, stelt Kendzior die dit het afgelopen jaar met lede ogen zag gebeuren: "Onze rechten en vrijheden worden dagelijks ondermijnd." Gevraagd naar de reden waarom dat ogenschijnlijk zonder grote weerstand gepaard ging, zoekt ze het antwoord in de basale psychologie: "Ik denk dat de mensen hier bang voor zijn en het gevaar daarom niet direct onder ogen willen zien."

Een andere belangrijke factor voor het gebrek aan tegenwicht zijn volgens Kendzior de media. Die benaderden de Trump-campagne aanvankelijk lacherig als die van een kandidaat die toch niet kon winnen maar wel kranten verkocht en pageviews en kijkers trok. "Als je Mexicanen verkrachters en moordenaars noemt, is daar niets grappigs aan. Dat zouden we hebben moeten zien als een echte waarschuwing", zegt ze.

Lees verder na onderstaande afbeelding.

Dat dit niet gebeurde heeft volgens Kendzior voor een belangrijk deel te maken met de manier waarop de media zijn georganiseerd; voor een groot deel in grote steden als Los Angeles, Washington en New York. "Als een kleine groep mensen in een beperkt aantal plaatsen de nationale verslaggeving bepaalt, krijg je een vertekend beeld dat de diversiteit van de VS geen recht doet", stelt Kendzior, zelf woonachtig in Missouri, een staat in de Midwest waarin de meerderheid op Trump stemde. "In de media dacht iedereen dat Trump toch niet ging winnen, maar alleen op basis van mijn dagelijkse contacten dacht ik iets anders."

Blinde vlek

Naast de geografische vertekening speelt ook ras een belangrijke rol, stelt Kendzior. "Het grootste deel van de media is wit", benadrukt ze. "De mensen in de media konden zich niet indenken dat ze zelf de negatieve consequenties van Trump zouden ondervinden. En dat komt denk ik omdat ze niet veel mensen kennen die niet ook wit en rijk zijn en in steden wonen, zoals zijzelf." Dat is voor een racistische president wiens beleid minderheden en journalisten van kleur tot doelwit maakt een handige blinde vlek, aldus Kendzior.

Bijkomende problemen zijn Trumps vermogen om de media te bespelen en een zekere apathie die onder het journaille ontstond: "Journalisten halen hun schouders op en zeggen: Ach het is Trump, we kunnen niet verwachten dat hij de democratische rechtsstaat respecteert. Ik vind dat we de regering ter verantwoording moeten roepen en moeten eisen dat hij dat wel doet."

Dat de media de verkiezing van Trump niet aan hadden zien komen leidde tot een overcompensatie, waarin media na zijn verkiezing wel en masse het land in trokken om Trump-stemmers te interviewen, tot ergernis van Kendzior: "Ze deden dat op een manier die racistische, xenofobe ideeën presenteerde als mainstream Amerikaanse meningen. Dat klopt ook niet en is gevaarlijk. Er zijn verschillende redenen waarom mensen op Trump stemden en die passen niet allemaal in deze karikatuur."

De opkomst bij de presidentsverkiezingen in 2016 was slechts 55 procent en het vertrouwen in het democratisch systeem laag. "Ik denk dat veel mensen niet gingen stemmen, omdat ze dachten: mijn leven is al slecht en het zal vast niet veel slechter worden. Inmiddels realiseren ze zich dat het wel degelijk slechter kan worden. Tot neo-nazioptochten, de dreiging van nucleaire oorlog en autocratisch leiderschap aan toe."

"Ik denk dat veel mensen eindelijk wakker zijn geworden. Ze zijn zich bewust geworden van hun rechten nadat ze ze verloren." Met name vrouwen roeren zich, bijvoorbeeld in de vrouwenmars van afgelopen week. "Dat komt omdat de misogynie van Trump en zijn regering direct gevolgen hebben voor de gezondheid van vrouwen", zegt Kendzior, verwijzend naar anti-abortuswetgeving van Trump.

Verkiezingen

Ze ziet daarnaast meer directe participatie in het democratische proces. Het resultaat is een toename van grassrootspolitiek van onderop. "Naast protesten zien we ook steeds meer mensen die zich in de lokale politiek kandideren. In een conservatieve staat als Alabama werd onlangs een Democratische Senator gekozen, simpelweg omdat mensen naar de stembus gingen."

Hoe nu verder in een jaar waarin er verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden en de Senaat gepland staan? De verkiezingen zijn volgens Kendzior belangrijk om de democratische rechtsstaat overeind te houden. Kendzior weet ook dat hoe langer autocraten aan de macht zijn, hoe moeilijker het is ze weg te krijgen: "Als je over de uitvoerende macht beschikt, heb je de mogelijkheid om wetten te herschrijven. Trump controleert verschillende niveaus van de regering die hem normaal gesproken in toom moeten houden. Hoe langer dat duurt hoe erger het is voor de Amerikanen."

Lees ook:
- Hoog spel in Washington rond 'shutdown' overheidsdiensten
- Amerika leidt niet meer
- America First? Trump is vooral populair bij Russen