Treuren om El Chapo's arrestatie

Het meisje, amper 18 jaar oud, kijkt bezorgd als ze het gietijzeren hek van de enorme, in paars, rood en oranje geschilderde villa opent. "Doña Consuelo kan u ontvangen, maar praat u alstublieft niet over haar zoon", benadrukt ze met zachte stem. "Ze weet nog niet dat hij is gearresteerd, we proberen haar vooralsnog te behoeden voor de schok."

Enkele ogenblikken later schuifelt de 88-jarige moeder van 's werelds machtigste en meest gezochte drugsbaron de veranda op. Consuelo Loera is verkouden, de kille winterwind in de bergen van de Noord-Mexicaanse deelstaat Sinaloa doet haar zwakke gestel geen goed.

"Wilt u een interview?", vraagt ze scherp. De blik in haar grijze ogen verzacht als haar gast enigszins bedremmeld zegt haar alleen even te willen begroeten, waarna een kort gesprekje volgt over kerstbomen en haar nabijgelegen ranch. Een vraaggesprek heeft geen zin als het enige onderwerp dat op ieders lippen brandt niet mag worden aangesneden. Na tien minuten nemen we afscheid.

undefined

Orkaan

De enorme hacienda van Consuelo Loera domineert La Tuna, een gehucht met net iets meer dan tweehonderd inwoners. Het huis werd drie decennia geleden voor haar gebouwd door haar zoon Joaquín Guzmán Loera, de drugsbaron bijgenaamd 'El Chapo' ('De Kleine'), leider van het Sinaloa-kartel, de machtigste criminele organisatie ter wereld.

Chapo is al ruim een half jaar het middelpunt van een ware media-orkaan in binnen- en buitenland. Afgelopen vrijdag werd hij door Mexicaanse mariniers gearresteerd in Los Mochis, een stad aan de Pacifische kust van Sinaloa, na een belegering van een woning waarbij vijf doden vielen. Het was het bloedige besluit van een klopjacht die 181 dagen duurde, nadat Chapo in juli op spectaculaire wijze door een tunnel was ontsnapt uit de extra-beveiligde Altipano-gevangenis nabij Mexico-Stad

Zaterdag volgde een geruchtmakend interview met acteur Sean Penn in het Amerikaanse tijdschrift Rolling Stone. Het was de eerste keer sinds zijn eerste arrestatie in 1993 dat Chapo, wiens enorme macht en twee ontsnappingen uit gevangenissen (de eerste keer, in 2001, ontsnapte hij in een karretje wasgoed uit de Puente Grande in Guadalajara) hem een bijna mythische reputatie opleverden. Volgens de Mexicaanse autoriteiten was het dat interview met Penn dat justitie op het spoor van de voortvluchtige topcrimineel had gebracht en uiteindelijk tot zijn arrestatie leidde.

De Mexicaanse en Amerikaanse autoriteiten kraaien victorie. Eindelijk is afgerekend met de man die de regering van de Mexicaanse president Enrique Peña Nieto door zijn ontsnapping tot op het bot heeft vernederd, de spil in de bloedige drugsoorlog die sinds 2006 aan meer dan 100.000 mensen het leven heeft gekost, de man die verantwoordelijk wordt gehouden voor meer dan de helft van de drugshandel naar de VS. Beide hopen dat Chapo snel kan worden uitgeleverd aan de VS.

undefined

Man van het volk

Ver weg van het mediacircus rond Chapo, in de bergen van Sinaloa waar hij opgroeide en zijn machtsbasis heeft, is de stemming echter heel anders. Bewoners hier fluisteren dat hij in de zes maanden tussen zijn ontsnapping en zijn arrestatie drie of vier keer de regio heeft bezocht. Klaarblijkelijk werd hij er met open armen ontvangen.

Voor veel mensen hier is Chapo niet de bloeddorstige topcrimineel, zoals hij door de autoriteiten wordt afgeschilderd. Hier wordt hij gezien als een een man van het volk, die ondanks zijn criminele activiteiten de rol op zich heeft genomen die de Mexicaanse regering heeft verloochend.

Bijna iedereen in dit gebied kent hem persoonlijk, is met hem bevriend of heeft familiebanden met hem. Zo ook Ángel Zepeda Guzmán (53), een volle neef van Chapo.

"Het is vreselijk jammer dat hij is gearresteerd", zegt Zepeda, een zwaarlijvige veehouder met grijze borstelsnor en cowboyhoed. Hij woont in Arroyo Seco, een gehucht op een steenworp afstand van La Tuna. Vanaf de veranda van zijn huisje kijkt hij uit over de Cerro Viejo, de berg aan de voet waarvan Chapo's geboortedorpje ligt.

"Chapo zorgde voor zijn mensen. Hij voorkwam dat er problemen ontstonden, hij zorgde dat er geen geweld was in onze gemeenschappen", zegt hij. "Iedereen is bang voor wat er kan gebeuren nu hij is gearresteerd. Er is niemand die zijn plaats kan innemen, niemand."

undefined

Parallelle staat

Tot zijn arrestatie was Chapo de absolute alleenheerser in La Tuna en omgeving. Het gehucht ligt tegen de hellingen van de door paarse amapa-bloemen bedekte bergen van de Sierra Madre, in de gemeente Badiraguato. Het is een onherbergzaam gebied, een autorit van ruim vier uur verwijderd van Sinaloa's deelstaathoofdstad Culiacán, voor een groot deel over onverharde wegen die alleen met terreinwagens begaanbaar zijn.

Voorbij de kale bergtoppen, uit het zicht van de landweggetjes die zich door de valleien kronkelen, liggen de honderden opium- en marihuanaplantages van het Sinaloa Kartel. Vanuit Sinaloa breiden ze zich uit tot buurstaten Chihuahua en Durango. Een gebied dat in de volksmond 'Triángulo Dorado' wordt genoemd, de Gouden Driehoek.

Met radio's en automatische wapens houden de kartelsoldaten op afstand de toegang tot hun parallelle staat scherp in de gaten. Vanaf het moment dat een bezoeker het stadje Badiraguato, waar het gemeentebestuur zetelt, binnenrijdt, is de sierra tot aan La Tuna toe daarvan op de hoogte.

undefined

Loyaliteit

De plantages zijn het fundament onder de macht van Guzmán. Naast mais en bonen zijn opium en marihuana de enige gewassen die hier met succes groeien. Van oudsher is dit een van de armste gebieden in Noord-Mexico. Er is geen industrie en de enige interesse die de Mexicaanse regering volgens bewoners in het gebied toont, is het vernietigen van de plantages en het jagen op drugsbaronnen.

"Veel mensen hebben geen andere keuze dan in de drugshandel te gaan. Er is gewoon geen ander werk" zegt Baldomar Cácerez, die in Culiacán woont, maar niet ver van La Tuna is opgegroeid. Hij is een professioneel schrijver van narcocorridos, verhalende liedjes die de levens en daden van legendarische drugsbaronnen romantiseren."Het is mede daarom dat veel mensen hier drugsbaronnen helemaal niet als slechteriken zien, maar als mensen die precies hetzelfde doen als zij en er de armoede door zijn ontsnapt", zegt Cácerez. "Ook zijn de banden tussen families en vrienden heel erg sterk. Mensen zijn loyaal aan hun eigen gemeenschap, niet aan de Mexicaanse regering die nauwelijks zichtbaar is."

De meest legendarische drugsbaronnen uit de Mexicaanse geschiedenis komen bijna allemaal uit dit gebied. De eerste echte 'capo', Pedro Avilés Pérez, was een oom van Chapo en nam hem in de jaren zeventig onder zijn hoede. De mensen hier die hem kenden zeggen dat al van jongs af aan duidelijk was dat Chapo buitengewoon intelligent was.

"Hij was toen al heel ondernemend", zegt Zepeda, die vijf jaar jonger is dan Chapo en naar eigen zeggen als kind wel eens met hem volleybalde. "Hij ging toen met een ezeltje naar buurdorp La Palma om sinaasappels te kopen, die hij in La Tuna weer verkocht. Als tiener deed hij hetzelfde met flesjes frisdrank die hij in het verder weggelegen Huixiopa haalde."

undefined

Mediator

Eind jaren zeventig en begin jaren tachtig begon Chapo als rekruut van de lokale georganiseerde misdaad snel carriére te maken. "Hij was steeds vaker en steeds langer weg, we zagen hem in die periode amper meer. Hij was met andere dingen bezig, elders", zegt Zepeda.

Hij bereikte de status van topcrimineel eind jaren tachtig, nadat het tot die tijd dominante Guadalajara-kartel door de arrestatie van de leiders uiteen was gevallen. Chapo stond nu aan het hoofd van het Sinaloa-kartel, dat op steeds grotere schaal cocaïne, marihuana en heroïne naar de VS smokkelde.

In zijn geboortedorp La Tuna en omgeving begonnen de bewoners de nieuw verworven faam en rijkdom van Chapo overal te merken. Eerst liet hij de enorme villa voor zijn moeder bouwen. In 1989 volgde pal daarnaast een apostolisch-christelijk kerkje voor de diepgelovige Consuelo Loera.

"Vóór Chapo was er helemaal niets in La Tuna", zegt Zepeda. "Maar hij zorgde ervoor dat er elektriciteit en drinkwater in het dorpje kwamen. En hij heeft de hele bestrating voor zijn rekening genomen."

En terwijl ver van La Tuna de onderlinge strijd tussen Mexicaanse drugskartels, maar ook die tegen de federale regering steeds bloederiger begon te worden, een strijd waar Chapo een belangrijke rol in speelde, zorgde hij er volgens veel bewoners in de bergen juist voor dat het in zijn geboortestreek rustig bleef.

"Onder zijn leiding was er hier nauwelijks criminaliteit", zegt de 74-jarige Pedro Avilés Burgos, een neef van Chapo's gelijknamige mentor, die in Huixiopa woont. "En als er conflicten dreigden tussen mensen hier en hij was in het gebied, dan riep hij beide partijen bij zich en probeerde hij tot een oplossing te komen. Hij was vaak een soort mediator. We zijn allemaal bezorgd dat die rust zal verdwijnen, nu Chapo is gearresteerd."

Dat Chapo elders in Mexico en daarbuiten een spoor van geweld achter zich laat na decennia leiderschap van het Sinaloa-kartel, lijken de bewoners van het gebied hem niet direct kwalijk te nemen. In zijn interview met Sean Penn zei de drugsbaron dat hij 'geen problemen zoekt' en 'zichzelf alleen verdedigt', een houding die desgevraagd door de meeste inwoners van La Tuna en omgeving wordt beaamd.

undefined

Misplaatst

Niet iedereen is echter zo lovend over Chapo. Mario Valenzuela, burgemeester van Badiraguato, noemt de loyaliteit van de bewoners van de bergen 'misplaatst'. "Zelfs al zouden drugsbaronnen als Chapo geld in hun gemeenschappen investeren, wat heeft het eigenlijk opgeleverd?", zegt hij. "Het welvaartsniveau is hier al die jaren niet gestegen. Leiders van het kartel wonen in grote huizen, maar de gewone burgers moeten nog steeds hun hand ophouden om rond te kunnen komen. En het is voor ons als gemeente soms moeilijk om projecten van de grond te krijgen, want we moeten ook rekening houden met lokale leiders van het kartel. Het is niet zo dat we in onmin met elkaar leven, maar we hebben veel minder bewegingsruimte dan we zouden willen, juist vanwege de aanwezigheid van de drugshandel."

Toch is er bij de weg die toegang biedt tot La Tuna een stil teken dat wellicht toch duidt op een zekere mate van respect voor de vorige week opgepakte Chapo. Valenzuela vertelt gasten graag over het feit dat hij alle gehuchten in zijn gemeente heeft voorzien van een gloednieuw welkomstbord. Ook La Tuna heeft er een, dat, toevallig of niet, heel wat groter is dan alle anderen in de omgeving.

undefined