Transparency International: De eurogroep is te informeel en ongrijpbaar

Sinds het einde van de eurocrisis is ze minder vaak in het nieuws, maar ze blijft actief als vreemde diersoort: de eurogroep. De macht van deze informele praatclub van ministers van financiën is die van de meeste andere instanties allang voorbij gestreefd. Dan wordt het wel eens tijd dat die eurogroep dat machtsspel ook volgens dezelfde transparantie-regels speelt, vindt Transparency International (TI) in een rapport dat vandaag verschijnt.

“Onze conclusie is dat de eurogroep nog steeds een duidelijke aansprakelijkheid ontwijkt”, schrijven de auteurs van ‘Vanishing Act’ (verdwijntruc). Die aansprakelijkheid beperkt zich tot de verantwoording die een minister moet afleggen in zijn of haar nationale parlement. De strengheid daarvan verschilt.

Belangenverstrengeling

Zo negeert de eurogroep volgens TI een principe dat vier EU-kopstukken – onder wie de eurogroepvoorzitter zelf, destijds Jean-Claude Juncker – in 2012 onderschreven, namelijk dat ‘democratisch toezicht en aansprakelijkheid dient plaats te vinden op het niveau waar de beslissingen worden genomen’.

Een van de aanbevelingen van anticorruptiewaakhond TI is dat het Europees Parlement medezeggenschap moet krijgen over de eurogroep-beslissingen. Hoorzittingen van de eurogroepvoorzitter aldaar zouden niet vrijwillig moeten zijn, maar verplicht. Dat moet bovendien een full-time voorzitter zijn, met kantoor in Brussel, om belangenverstrengeling met het nationale ministerschap te voorkomen.

In de eurogroep praten de negentien ministers van financiën van de eurolanden elke maand over de ontwikkelingen in hun muntunie. Een dag later volgt het formele overleg van alle 28 EU-ministers van financiën, de zogeheten Ecofin.

Eigenaardig

In het ‘Verdwijntruc’-rapport worden alle eigenaardigheden van de eurogroep nog eens opgesomd. “De eurogroep valt niet onder de EU-verdragen, haar leden claimen soms dat ze geen beslissingen nemen, er is geen personeel, geen hoofdkwartier, en als waarschijnlijk enige EU-instantie heeft ze geen Twitter-account.” Het lijkt wel een geheim genootschap.

Tegelijk nam deze club van ministers in de crisisjaren beslissingen over noodleningen aan onder meer Griekenland die tientallen miljoenen burgers troffen. Ook hebben de ministers het laatste woord bij het al dan niet straffen van landen die de begrotingsregels overtreden. Waar een instantie als de Europese Commissie bij falend beleid in theorie de laan kan worden uitgestuurd door het Europees Parlement, heeft datzelfde parlement niets te zeggen over de eurogroep.

Dat de eurogroep eind vorige eeuw als informeel gezelschap ter wereld kwam, had twee oorzaken. Aan de ene kant Frans-Duitse onenigheid over de werkopdracht van zo’n nieuwe instantie, aan de andere kant weerstand van niet-eurolanden. Die vreesden degradatie van het Ecofin-beraad.

Onnavolgbaar

Maar het is niet alleen deze ontwerpfout die het gebrek aan transparantie veroorzaakt, aldus TI. Een wirwar van ondersteunende ambtelijke diensten, zoals de eurogroep-werkgroep die wordt voorgezeten door de Nederlander Hans Vijlbrief, hangt in tussen de Europese Commissie en de Raad, waarin de lidstaten zijn verenigd. De communicatie tussen deze diensten is voor derden letterlijk onnavolgbaar.

Toenmalig voorzitter Dijsselbloem deed in 2016 pogingen om het werk van de eurogroep zichtbaarder te maken. Op zijn voorstel kwam er een uitgebreide agenda vooraf en volgde na afloop openbaarmaking van de brief met vergaderconclusies. Ook werden onderliggende documenten vrijgegeven, maar lang niet alle.

In een interview met deze krant kon Dijsselbloem zich in september vorig jaar deels vinden in de kritiek op de gebrekkige democratische controle op de eurogroep. “Het is democratisch moeilijk te verantwoorden dat, op grote afstand van het volk waar het om gaat, de eurogroep onderhandelt over veranderingen in Griekenland.”

Tegelijk verdedigde hij het besloten karakter van de beraadslagingen, zoals zoveel ministerraden (ook in Den Haag) achter gesloten deuren plaatsvinden. “Wat er bij jullie op de redactie van Trouw gebeurt, zullen we ook nooit weten. De vergaderingen van de Tweede Kamer zijn openbaar, maar een groot deel vindt plaats ervoor of erna.”

Lees ook:

Dijsselbloem: ‘Ik blijf me zorgen maken over Griekenland’

Jeroen Dijsselbloem blikt in zijn memoires terug op zijn veelbewogen jaren als voorzitter van de eurogroep. ‘De eurocrisis’ is vooral een verantwoording over alle crisisbeslissingen die vaak achter gesloten deuren tot stand kwamen. ‘Ik heb geen enkele behoefte gehad om met wie dan ook rekeningen te vereffenen’, zei hij vorig jaar tegen Trouw.

De almacht van de eurogroep

Van informele babbelclub tot het machtigste gremium in Brussel: de eurogroep lijkt het lot van vele naties, waaronder de Griekse, in handen te hebben.