Tom Crewe schetst in grandioos debuut de seksuele moraal in victoriaans Londen

Twee mannen, twee huwelijken, in het victoriaanse Londen van de late negentiende eeuw, in zachte kleuren geschilderd: bij Tom Crewe is niets zwart-wit.

John Addington, homoseksueel, is op advies van zijn arts getrouwd met Catherine, samen hebben ze drie volwassen dochters. Op vroege, warme ochtenden kijkt hij in Hyde Park toe hoe naakte mannen in de Serpentine zwemmen. Het zijn die stralende gestolen ogenblikken aan het water die zijn leven draaglijk maken.

En dan is er Henry Ellis, hetero, een jonge intellectueel, echtgenoot van Edith, die samenwoont met haar geliefde Angelica. In hun beeld van het huwelijk staat seks niet centraal. Het zijn de gedichten van Walt Whitman, door beiden bewonderd, die de mannen samenbrengt in Het nieuwe leven van Tom Crewe.

Twee mannen, twee huwelijken, in het victoriaanse Londen van de late negentiende eeuw. Schrijvers zijn het. Ellis van essays over vooruitstrevende literaire en wetenschappelijke onderwerpen, Addington van een manuscript: A Problem in Greek Ethics, een beschrijving van de liefde tussen mannen, zoals die in Hellas werd gevierd. Het is een onmogelijk onderwerp, weet hij, homoseksualiteit wordt bestraft met opsluiting, met dwangarbeid, maar Addington voelt hoe hij langzaam ten onder gaat aan al die onderdrukte verlangens. Het roekeloze begint door zijn pantser heen te schitteren.

Als hij een stuk van Ellis leest over Whitman, stuurt hij hem een brief: denkt Ellis ook dat Whitmans ‘Calamus’-gedichten over homoseksualiteit gaan?

Henry Ellis is lid van het genootschap Het nieuwe leven, net als zijn vrouw, dat lezingen geeft over haar ideaal; een wereld waarin de levens van vrouwen niet langer worden beperkt door sloven, moederschap en het huwelijk. Er moeten hervormingen komen, moreel herstel.

Aandrift

Ellis is opgeleid als arts en geïnteresseerd in seksuele vraagstukken. Hij ziet in dat de steriliteit van de huidige sociale orde ten koste gaat van individualiteit, van vrijheid en natuurlijkheid. Uit wetenschappelijk onderzoek naar homoseksualiteit zou blijken dat seks niet door voortplanting wordt bepaald. Het zou een stap zijn in de richting van bewijs dat het een aandrift is die talloze vormen aanneemt, allemaal bevorderlijk voor het geluk, voor een nieuw leven.

Hij stelt Addington voor om samen een boek over het onderwerp te schrijven.

Crewe plaatst de mannen tegenover elkaar: Addington, homoseksueel, samenwonend met zijn vrouw, en de veel jongere ­Ellis, heteroseksueel, getrouwd met een lesbische vrouw met wie hij niet onder een dak leeft. In wisselende hoofdstukken doet hij hun levens uit de doeken. Dat van Addington, bekneld in het verleden, en het moderne van Ellis, als in spiegelbeeld, beide op een breekpunt. Het schept een interessant en spannend contrast.

Het zijn de jaren 1894 en 1895. Crewe brengt ze in kraakhelder proza tot leven, met veel aandacht voor het decor. Tegelijkertijd voelt zijn verhaal verrassend hedendaags aan, met scherpe dialogen en zinnenprikkelende scènes.

Het contact tussen zijn hoofdpersonen blijft lang beperkt tot brieven, een voorstel van Ellis. Hij is dodelijk verlegen maar ook berekenend: als Addington in een openbaar toilet zou worden aangetroffen, of in een bordeel, zou alles verloren zijn. Als er een schandaal zou ontstaan, kon hij zeggen dat ze elkaar nooit hadden ontmoet.

Dat schandaal komt er, verschrikkelijker dan hij zich had kunnen voorstellen, als Oscar Wilde vlak voor de publicatie van hun boek wordt gearresteerd.

Twee jaar gevangenschap met dwangarbeid

Tom Crewe (1989) studeerde negentiende-eeuwse Engelse geschiedenis in Cambridge en is redacteur van de Londen Review of Books. Het nieuwe leven is zijn pakkende debuut, ambitieus, sensueel en intelligent. Zijn hoofdpersonages zijn zeer losjes gebaseerd op John Addington Symonds en Havelock Ellis, die het eerste Engelstalige boek over homoseksualiteit schreven: Sexual Inversion. Het werd in de jaren negentig van de 19de eeuw gepubliceerd en raakte in opspraak toen Oscar Wilde de gevangenis in draaide. Wilde, schrijver, estheet en dandy, en een getrouwd man, had een liefdesrelatie met de jonge Lord Alfred Douglas, zoon van de markies van Queensberry, die niet blij was met de ‘onnatuurlijke’ relatie van zijn zoon. Wilde werd in 1895 veroordeeld tot twee jaar gevangenschap met dwangarbeid.

‘Het decennium dat nu geassocieerd wordt met de ondergang van Oscar Wilde was aanvankelijk een periode van groot optimisme voor de homorechtenbeweging’, zei Crewe onlangs in een interview. ‘De arrestatie van Wilde leek vanuit het niets te komen, als een meteoor, en vernietigde de toekomst die velen al hoopvol voor zich zagen’.

Een optimistische blik, die hebben Addington en Ellis ook als zij het boek Homoseksualiteit schrijven. Ellis ziet zichzelf voorzichtig als een man van de toekomst, voor Addington lonkt de vrijheid. In Hyde Park ontmoet hij Frank, een jongen uit een lagere sociale klasse, bloedmooi, en hij neemt hem in huis, zogenaamd als secretaris, maar Catherine doorziet hem. ‘Is het weer zover?’, vraagt ze hem vermoeid.

Een kleine, maar grootse rol

Crewe heeft Catherine een kleine, maar grootse rol gegeven in zijn roman. Een vrouw van middelbare leeftijd in de victoriaanse tijd, ze kon niet, zoals haar dochters, naar de universiteit, haar huwelijk stelde haar enkel voor vernederingen.

Een van de meest memorabele momenten in Het nieuwe leven vormt een gesprek dat ze met Ellis heeft. Het drama heeft zich dan voltrokken, Wilde is opgepakt, de publieke opinie is bikkelhard en Groot-Brittannië toont zich van zijn meest reactionaire kant. In de nasleep wordt een boekhandelaar die een exemplaar van Homoseksualiteit verkocht opgepakt en Addington staat erop zijn werk te verdedigen voor de rechter.

Catherine vraagt Ellis haar man te redden. Ze heeft zich een veel te groot deel van haar leven proberen voor te stellen hoe het anders zou kunnen zijn, en dat is allemaal niet uitgekomen. ‘Maak uzelf niets wijs’, dringt ze er bij hem op aan, ‘over wat er kan veranderen’.

In eerder genoemd interview zegt Crewe dat zijn personages laten zien dat dromen van een betere wereld van alle tijden is. De Brit toont zich een empathisch schrijver, zijn personages hebben tekortkomingen, ­lelijke, zelfzuchtige kanten, maar zelden ebt de sympathie die je voor ze voelt weg, hij ­beschrijft ze van binnenuit. Wervelend draait hij rond zijn onderwerp. In Het nieuwe leven is niets zwart-wit, alles is gehuld in zachte kleuren.

Tom Crewe
Het nieuwe leven
(The new life)
vert. Edzard Krol
De Arbeiderspers, 408 blz.; € 29,99