Tolerantie kern van soefisme

De Nederlandse soefi's zijn verdeeld in vier organisaties. De een noemt ze 'afscheidingen', de ander 'leerlingen rondom verschillende meesters'. Wel hebben ze allemaal dezelfde inspiratiebron, de boodschap van de stichter en de universele eredienst.

De symboliek van die universele eredienst van de soefi's toont de basisgedachte van de beweging: de eenheid van religieuze idealen van de grote wereldgodsdiensten.

De dienst ziet er zo uit: Op een met geel bekleed altaar staat een hoge brandende kaars, het goddelijk licht, daarvoor staan zeven kaarsen, symbolen voor de verschillende godsdiensten: het hindoeisme, het boeddhisme, de zoroastrische godsdienst, het jodendom, het christendom, de islam en het licht der waarheid. Een van de drie priesters in zwarte toga ontsteekt de zeven kaarsen vanuit de grote kaars. Dan wordt uit alle heilige geschriften van die godsdiensten een passage over een bepaald onderwerp gelezen. Het soefisme zelf is geen godsdienst maar een levensvisie met een mystieke inslag.

Het soefisme vindt zijn oorsprong in de mystieke groeperingen (soefisme) die in de 9e eeuw binnen de islam opkwamen. De ordes die in die tijd ontstonden richtten zich op de essentie van religie die, volgens hun opvatting, in alle godsdiensten dezelfde is. Zij namen door hun openheid en tolerantie ook gemakkelijker andere godsdienstige elementen, zoals christelijke of Grieks-wijsgerige, op in hun scholen.

Met name de orthodoxie binnen de islam verzette zich fel tegen het soefisme omdat het zich minder streng hield aan uiterlijke regels en onder invloed kwam van het pantheïstisch denken. Grote soefi-denkers en mystici hebben zich, om conflicten met de orthodoxie te vermijden, vaak uitgedrukt in gedichten, verhalen en in symboliek. Woorden als 'wijn', 'bokaal', 'geliefde' en 'roos' dienden als symbolische uitdrukkingen om de goddelijke wet te verklaren. Een andere reden voor deze uitdrukkingsvorm was dat voor mystici de waarheid nooit exact is vast te leggen.

Uit de soefi-beweging in Nederland zijn ontstaan: de soefi-orde, de soefi-beweging, de soefi-way en het soefi-contact. Volgens dr. H. J. Witteveen, Executive Supervisor van de Internationale Soefi-beweging, zit het onderlinge verschil vooral in de leiders. “In het soefisme is het leerlingschap belangrijk. Mensen die verder willen komen op het geestelijk pad zoeken een geestelijk leraar die hen aanspreekt.”

Soefi-boodschap

Een ex-soefi kan zich nog steeds vinden in de soefi-boodschap: 'liefde, harmonie en schoonheid', maar is vertrokken vanwege de organisatie. Daarover wil zij verder geen woord kwijt, want: 'dat zou voor mij niet zulke gemakkelijke gevolgen hebben'.

Naast de universele eredienst kent de soefi-beweging ook een mystieke activiteit: de innerlijke school, waarin men kan worden ingewijd als 'moeried'. Iemand ontvangt dan persoonlijke leiding om door meditatie, ademhaling, heilige woorden en stilte te komen tot bewustwording van goddelijke krachten in zichzelf. Deze oefeningen zijn geheim en persoonlijk, de leraar schat in hoever een persoon is op het geestelijk pad.

Eerdergenoemde Witteveen (1921) is in zijn studententijd ingewijd. Bij zijn latere functies als minister van financiën en Managing Director van het Internationale Monetaire Fonds heeft hij veel baat gehad bij deze innerlijke kant van zijn leven. “Je kunt tot ontspanning komen en dat is belangrijk wanneer je veel verantwoordelijkheid hebt en beslissingen moet nemen.”

Het soefisme legt volgens hem de nadruk op de verbinding van het innerlijk en uiterlijk leven. In 1988 schreef hij over dit onderwerp in een artikel over de soefi-boodschap van Hazrat Inayat Khan: “Wij zijn hier op aarde gekomen om het uiterlijk leven te ervaren; en wij hebben daarin ook een taak te vervullen; maar wij komen pas tot de volheid van het leven wanneer wij ook het innerlijk leven gaan ervaren.”