Toen Amsterdam het New York van de wereld was
Hoog opgemetselde muren overwoekerd door jungle-groen: opeens staat de filmploeg van de tv-serie 'De Gouden Eeuw' tussen de restanten van het fort waarop de handel en heerschappij van de Verenigde Oost-Indische Compagnie waren gebouwd. Elke baksteen heeft de dertigduizend kilometer tussen Texel en Batavia afgelegd. Presentator Hans Goedkoop ziet de luiken nog zitten.
Op de stille, mysterieuze plek lijkt hem te overkomen wat historicus Johan Huizinga de historische sensatie noemde, 'een dronkenschap van een ogenblik', waarin je contact legt met het verleden. "Het is echt krankzinnig. Een vréémde schoonheid", zegt hij langzaam, alsof de betovering alles vertraagt. Hand op het achterhoofd, de camera vergeten.
De dertiendelige NTR/VPRO-serie gaat dinsdag van start. Zondag al begint 'Welkom in de Gouden Eeuw', een serie van sketches in Klokhuis-stijl. Daarnaast is er een website vol (zelfgemaakte) kranten uit de Gouden Eeuw. De omroepen zien 'De Gouden Eeuw' als het vervolg op 'De Oorlog' (2009) en 'De Slavernij' (2011). Het project heeft ruim een miljoen euro gekost.
"In deze tijden van crisis zoveel geld neertellen voor een geschiedenisserie waarbij geen bewegend beeld beschikbaar is, dat vind ik stoer", zei Goedkoop bij de presentatie in het Amsterdam Museum. Daar is vanaf donderdag de bijbehorende tentoonstelling te bezoeken over de Gouden Eeuw als 'proeftuin van onze eeuw'. Tussen toen en nu lopen genoeg parallellen, zegt Goedkoop over die ondertitel: globalisering, verstedelijking, immigratie, financiële crises, beurs- en mediahypes. Naast grote economische en culturele voorspoed kende de Nederlandse samenleving in de zeventiende eeuw een sterke dynamiek ten koste van het oude vertrouwde.
Nederlandse historici kunnen flink afdingen op de Gouden Eeuw - armoede, slavernij, oorlog en geweld - totdat er weinig van overblijft, zegt Goedkoop. "Buitenlandse historici horen dat met verbazing en ongeduld aan. Zij zien een compleet andere tijd: wereldhandel, kunst, wetenschap. Amsterdam was het New York of het Peking van de wereld. Een zinderende tijd in een zinderend land." Met dat enthousiasme duiken de programmamakers in het verleden.
Toch blijven de schaduwkanten niet onderbelicht. In diezelfde aflevering vertrekt Goedkoop van Jakarta naar de Banda-eilanden, 2500 kilometer verderop. Jan Pieterszoon Coen kwam er in 1621 aan land met een duidelijke opdracht van het VOC-bestuur: ontvolken. Op de binnenplaats van fort Nassau hakten zes Samoerai-strijders, in dienst van de VOC, de dorpshoofden in stuk- ken.
Op de moordplaats leest Goedkoop het verslag voor van een anonieme getuige: "Dit volbracht zijnde [de slachtpartij] zijn met verbaasdheid ieder vertrokken naar zijn kwartier, geen behagen hebbende in zulke koophandel." Vanuit Holland lieten de handelaren weten dat het met wat minder bloed had gekund. Maar ze waren blij met de verovering. Nootmuskaat was een groeimarkt, en 'cost gaet voor de baet uyt'.
'Welkom in de Gouden Eeuw', vanaf zondag om 18.10 uur op Zapp. 'De Gouden Eeuw', vanaf dinsdag om 20.30 uur op Nederland 2. In het Amsterdam Museum is vanaf donderdag de tentoonstelling 'De Gouden Eeuw: proeftuin van onze wereld' te zien. Bij Walburg Pers verschijnt een gelijknamig boek van curator Kees Zandvliet en Hans Goedkoop.
undefined
